ÇAĞATAY SÖZLÜKLERINDE BĀBÜR ŞAH TANIKLARI ÜZERINE

Аннотация

Çağatay Türkçesi, 13. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi’nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan ve Türkistan’da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında da Ali Şir Nevayi’nin eserlerini anlamak üzere Çağatay Türkçesi sözlükleri düzenlenmiştir. Nevayi’nin ölümünden sonra İran’da art arda hüküm süren üç Türk hanedanı Safeviler (1501-1736), Afşarlar (1736-1747) ve Kaçarlar (1795-1925) döneminde birçok Çağatay Türkçesi Sözlüğü yazılmıştır. Nezrali’nin sözlüğü, Feraği’nin Miftâhu’l-Lugat adlı sözlüğü, Bedâyiü’l-Lugat ve Abdulcemil Nasîri’nin Kitab-ı Türki’si Safeviler döneminde yazılan sözlüklerdendir. Afşar hanedanı döneminde Nadir Şah’ın münşi ve tarihçisi olan Mirza Mehdi Han tarafından yazılan Senglah gibi dev bir eser, bu dönemde Çağatay Türkçesinin önemini göstermek açısından son derece önemlidir. İran’da Türk devletlerinin bir devamı olan Kaçar egemenliği döneminde de Çağatay Türkçesine olan ilgi devam etmiş; Hülasa-yı Abbasi, Et-Tamga-yı Nâsıri ve Fethali Kaçar sözlüğü gibi sözlükler yazılmıştır. Bu çalışmada daha önceden Türkiye’de yayımladığımız Fethali Kaçar, Feraği ve Nezrali’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü hakkında bilgi verilmiş daha sonra bu eserlerde tanık olarak başvurulan Babür Şah örnekleri üzerinde durulmuştur.