COMPUTER LINGUISTICS: PROBLEMS, SOLUTIONS, PROSPECTS

O‘ZBEK TILI MATNLARIDA TINISH BELGILARNI AVTOMATIK QO‘YISH

Noila Matyakubova — 2025-05-03

Tinish belgilarini avtomatik tarzda tiklash – matnning mazmunini to‘g‘ri anglash, gaplar chegarasini aniqlash va nutqni o‘qish jarayonini yengillashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, nutqni matnga aylantirish, ijtimoiy tarmoqlardagi punktuatsiyasiz yozuvlar va raqamlashtirilayotgan hujjatlar bilan ishlashda tinish belgilarining avtomatik aniqlanishi tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) sohasining dolzarb yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Ushbu maqolada o‘zbek tili matnlarida tinish belgilarni avtomatik tiklash muammosi chuqur yoritilib, mavjud usullar tahlil qilingan. Xususan, transformer arxitekturasiga asoslangan BERT va ELECTRA modellarining samaradorligi, shuningdek, statistik va qoidaviy yondashuvlarning afzalliklari ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda modal so‘zlar va so‘roq yuklamalari ishtirokidagi gaplar asosida Python dasturlash tilida amaliy tajriba o‘tkazilib, NLP jarayonida tilning semantik va sintaktik xususiyatlarini hisobga olgan holda tinish belgilarini aniqlashga qaratilgan fikrlar ilg‘or surilgan. Mazkur yondashuv natijalari esa kelgusidagi tadqiqotlar uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin.

O‘ZBEK TILIDAGI FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING SINONIMLIK HODISASI

Xolisa Axmedova — 2025-05-03

Ushbu maqolada o‘zbek tilidagi frazeologik birliklarning sinonimlik hodisasi tahlil qilinadi. Frazeologik sinonimlarning turlari, ularning nutqdagi o‘rni va stilistik imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, frazeologik birliklarning mazmuniy, uslubiy va differensial sinonimlari tahlil qilinib, ularning til boyligini oshirishdagi ahamiyati yoritiladi.

SUN’IY INTELLEKT KUTUBXONALARI YOQDAMIDA MATNLARNI QAYTA ISHLASH

Jahongir Berdiyev — 2025-05-03

Zamonaviy texnologiyalar taraqqiyoti sun’iy intellekt (SI) sohasini jadal rivojlantirmoqda. Ayniqsa, tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Language Processing — NLP) yo‘nalishida erishilayotgan yutuqlar turli sohalarda matn bilan ishlash jarayonini avtomatlashtirish va optimallashtirish imkonini bermoqda. Ilgari faqat inson aqli orqali bajarilgan matn tahlili, his-tuyg‘ularni aniqlash, tarjima, xulosa chiqarish kabi vazifalar bugungi kunda sun’iy intellekt yordamida yuqori aniqlikda amalga oshirilmoqda. Matn bilan ishlashda asosiy vazifa uni kompyuter tushunadigan shaklga keltirishdir. Buning uchun maxsus algoritmlar va modellardan foydalaniladi. Shu jarayonda TensorFlow, PyTorch, Scikit-learn kabi SI kutubxonalari muhim o‘rin egallaydi. Ushbu kutubxonalar yordamida neyron tarmoqlarni o‘rgatish, mavjud modellarni sozlash va yangi yondashuvlarni sinovdan o‘tkazish mumkin.
Ushbu maqolada matnlarni qayta ishlash jarayonida sun’iy intellekt kutubxonalarining tutgan o‘rni, ularning imkoniyatlari va amaliy qo‘llanilishi haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek, yetakchi tadqiqotchilar ishlanmalari asosida iqtiboslar keltiriladi va turli kutubxonalar taqqoslanadi.

DOĞAL DİL İŞLEMEDEKİ GELİŞMELER

Eşref Adalı — 2025-05-02

Konuştuğumuz dilin (doğal dil) bilgisayar ile işlenmesine Doğal Dil İşleme diyoruz. DDİ çalışmalarının ne zaman başladığı konusu, 1954 yılına kadar gitmektedir. O yıllarda, Rusça bilimsel yayınların İngilizceye bilgisayar ile çevrilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla ALPAC (Automatic Language Processing Advisory Committe) kurulmuştur. Dönemin bilgisayarlarının yetenekleri bu çalışmayı sürdürmeye yetmemiştir. Bu dönemin önemli bir çalışması IBM Georgetown Demonstration (1954) ve aynı yıl ilk dergi (Mechanical Translation- daha sonra Computational Linguistics) sayılır.

NUSRATULLO JUMAXO‘JA MUALLIFLIK KORPUSI LINGVISTIK TA’MINOTI

Shohista Akramova — 2025-05-02

Nusratullo Jumaxo‘ja davrimizning yetuk ziyolilaridan biri bo‘lib, adabiyot va publitsistika sohalarida boy ilmiy meros qoldirgan. Uning maqolalari turli janrlarda yozilgan bo‘lib, mazmunan chuqur va uslubiy jihatdan boyligi bilan ajralib turadi. Ushbu maqolada N.Jumaxo‘janing maqolalarini janr jihatdan tasniflash hamda ularning uslubiy xususiyatlarini ilmiy tahlil qilish maqsad qilingan.

TOHIR MALIK ASARLARIDA SALBIY SO‘ZLARNING STATISTIK TAHLILI

Mohitob Ibragimova — 2025-05-03

Maqolada taniqli o‘zbek yozuvchisi Tohir Malik asarlaridagi salbiy so‘zlarning statistik tahlili amalga oshirilgan. Sketch Engine platformasida Tohir Malik asarlarining mualliflik korpusi shakllantirilib, salbiy so‘zlarning chastotasi, ularning tahlili va kontekstual birikish imkoniyatlari o‘rganilgan. Tadqiqot davomida muallif asarlaridagi leksik birliklarning qo‘llanilish chastotasi va lingvistik xususiyatlari aniqlangan. Ushbu ish mualliflik korpuslarini yaratish va ularni lingvistik tahlil qilish bo‘yicha muhim amaliy yondashuvlarni taklif qiladi.

O‘ZBEK TILIDAGI MATNLAR KOREFERENSIYASINI AVTOMATIK ANIQLASH TIZIMINING LINGVISTIK TA’MINOTINI SHAKLLANTIRISH XUSUSIDA

Shahlo Abdisalomova — 2025-05-03

Tabiiy tilga ishlov berish uchun ishlab chiqilgan tizimlar, birinchi navbatda, ma’lumotlar bazasi bilan ta’minlanishi kerak. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarni tez fursatda qayta ishlash, ulardan qulay tarzda foydalanish maqsadida lingvistik bazalar ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT)da saqlanadi. Ushbu maqolada ma’lumotlar bazasini yaratishda e’tibor qaratish zarur bo‘lgan jihatlar, o‘zbek tilidagi matnlar koreferensiyasini avtomatik aniqlash tizimining lingvistik ta’minotini tuzishda, ularni annotatsiyalashda tayanilgan tamoyillar, ma’lumotlar bazasini SQL Serverga kiritish jarayoni haqida
so‘z yuritiladi. Ma’lumotlarni MBBTda saqlash nafaqat tahlilni soddalashtiradi, balki NLP modellari bilan ishlashda aniq va izchil ma’lumot almashinuvini ta’minlaydi. Tadqiqot o‘zbek tilida koreferensiyani modellashtirishga doir dastlabki amaliy yondashuvlardan biri bo‘lib, koreferensiyani avtomatik aniqlash tizimi, o‘zbek tilidagi matnlarni tahlil qiluvchi algoritmlar va ma’lumotlar bazasi asosida ishlovchi lingvistik vositalarni yaratishda muhim poydevor bo‘lib xizmat qiladi.

RAVISH SOʻZ TURKUMINI GRAMMATIK POS TEGLASH ALGORITMLARI: NAZARIY YONDASHUV, AMALIY TATBIQ VA KELGUSIDAGI YOʻNALISHLAR

Nizomaddin Xudayberganov — 2025-05-03

Ushbu maqola oʻzbek tilidagi ravish soʻz turkumini aniqlash va grammatik POS(Part-of-Speech) teglash algoritmlarining nazariy asoslari, amaliy tatbiq usullari va eksperimental natijalarini chuqur tahlil qiladi. Tadqiqotda statistik modellar (HMM,CRF), qoidaviy yondashuv va morfologik tahlil usullari birgalikda oʻrganiladi. Jadval va blok-sxemalar yordamida algoritm strukturalari va samaradorlik koʻrsatkichlari vizual tarzda ifodalanadi. Asosiy maqsad avtomatlashtirilgan tilni qayta ishlash tizimlarida ravish soʻzlarini, ularning ma’noviy va tuzilishiga koʻra turlarini aniqlashning aniqligi va samaradorligini oshirishga qaratilgan yangi metodologiyalarni ishlab chiqishdir.

COMPUTER LINGUISTICS AND ITS IMPORTANCE TODAY

Askarova Umidaxon — 2025-05-03

If we say that the 21st century is the age of technology, then computer technologies, like technologies in all spheres, are developing even more. As a result, the demand for computers naturally increases day by day. It is precisely due to this need that the science of computational linguistics arose as a result of the consistent connection of language and computers.
In this research work, we also reflected on the importance of the field of computational linguistics in the formation of general linguistic foundations, the improvement of relations between languages, bringing the Uzbek language to the level of world languages, as well as the wide opportunities provided to us through computational linguistics.

TABIIY TILGA ISHLOV BERISH SOHASIDA SO‘Z MA’NOSINI ANIQLASH

Xolisa Axmedova — 2025-05-03

Tabiiy tilga ishlov berish sohasi matnlarni avtomatik tahlil qilish masalasini yechish bilan shug’ullanadi. Avtomatik tahlil turlaridan biri so’z semantic tahlil bo’lib muhim ahamiyatga ega. Avtomatik semantik tahlil amalga oshirishda uni bir nechta elementlarga ajratgan holda amalga oshiriladi. Ushbu aniqlash, matnni tahlil qilish va so‘zlar orasidagi bog‘lanishni tushunish asosiy vazifasi sanaladi.

INTERNET ASOSIDA TIL OʻRGATISHDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARI ORQALI PRAGMATIK KOMPETENSIYANI RIVOJLANTIRISH

Guli Toirova — 2025-05-02

Mazkur maqolada internet asosida til oʻrgatish jarayonida kompyuter texnologiyalari vositasida talabalarning pragmatik kompetensiyasini shakllantirish va rivojlantirish masalalari tahlil qilingan. Shuningdek, onlayn ta’limda yuzaga keladigan pragmatik toʻsiqlar va ularni bartaraf etishda multimedia resurslari, sun’iy intellekt, interaktiv platformalardan samarali foydalanish yoʻllari koʻrsatib berilgan.

INCEpTION PLATFORMASI YORDAMIDA O‘ZBEK TILI UCHUN IYERARXIK BOG‘LIK DARAXTI KORPUSI YARATISH

San’atbek Matlatipov — 2025-05-02

Ushbu maqolada o‘zbek tilidagi matnlardan olinadigan sintaktik iyerarxik bog‘lanishli daraxt korpusini yaratish haqida so‘z boradi. Maqsad – o‘zbek tili uchun so‘zlararo sintaktik munosabatlarni aniq belgilangan daraxt ko‘rinishida tasvirlash korpusini shakllantirish. Korpus materiali sifatida zamonaviy adib Shuhrat Matkarimning “Boljon” to‘plamidan olingan 30 ta sifatli jumla tanlab olindi. Ushbu jumlalar INCEpTION platformasi yordamida ikki nafar annotator tomonidan lemmatizatsiya, morfologik belgilash va sintaktik bog‘lanishlarni qo‘lda belgilandi, so‘ngra kuratsiya (birlashtirish) bosqichi orqali yakuniy kelishuvga
erishildi. Natijada, o‘zbek tilidagi hikoyaviy uslub uchun birinchi bog‘lanishli daraxt korpusi yaratildi va undagi sintaktik xususiyatlar tahlil qilindi. Asosiy natijalar shuni ko‘rsatadiki, mazkur korpus kelgusida o‘zbek tili uchun sintaktik tahlil, mashinaviy tarjima hamda ta’limiy lingvistik vositalar uchun asos bo‘la oladi.

O‘ZBEK-TURK PARALLEL KORPUSI UCHUN MATNLARNI TANLASH MEZONLARI

Iqbola Xolmonova — 2025-05-02

Ushbu maqolada O‘zbek-turk parallel korpusini yaratishda matn tanlashning lingvistik, tarjima sifati, texnik va huquqiy mezonlari tahlil qilinadi. Lingvistik va uslubiy mezonlar grammatik va semantik moslikni ta’minlasa, tarjima sifati va ekvivalentlik matn mazmunining aniq yetkazilishiga xizmat qiladi. Shuningdek, texnik va huquqiy jihatlar raqamli formatlarga moslik, mualliflik huquqlari va qonuniylik talablarini qamrab oladi. Ushbu mezonlarga asoslangan yondashuv parallel korpus sifatini oshirish va avtomatik tarjima tizimlarini takomillashtirishga xizmat qiladi.

MATNNI TAHLIL QILISH BOʻYICHA ILGʻOR TAJRIBALAR

Narzillo Mamatov — 2025-05-03

Ushbu maqolada matnlarni tahlil qilishning turli fan sohalarida qoʻllaniladigan asosiy usullari tahlil qilinadi va ularning kompyuterlashtirish darajasi boʻyicha tasnifi keltiriladi. Tadqiqotda tematik tahlil, kontent tahlili, lugʻat yondashuvlari, soʻzlar
sumkasi (BOW) modeli, boshqariladigan va boshqarilmaydigan oʻrganish usullari, shuningdek tabiiy tilni qayta ishlash (NLP)
texnikalari qamrab olingan. Har bir yondashuvning nazariy asoslari, amaliy qoʻllanilishi, afzalliklari va cheklovlari muhokama qilinadi. Maqolaning maqsadi – matn tahlilining turli metodologik yondashuvlarini tizimlashtirish va tadqiqotchilar uchun ularning imkoniyatlari hamda chegaralarini aniqlab berishdan iborat. Tadqiqot natijalari matn tahlil usullarini tanlashda asos boʻlishi, ilmiy, ijtimoiy va texnologik sohalarda matnga asoslangan tadqiqotlar samaradorligini oshirishga xizmat qilishi mumkin.

KORPUS LINGVISTIKASIDA PARSERLARNING UMUMIY TAVSIFI

Oqila Abdullayeva — 2025-05-03

Ushbu maqolada korpus lingvistikasining taraqqiyoti va jahonda yaratilgan parserlarning tavsifi, turlari, ularning ishlash prinsiplari, yaratilish maqsadi, hosilalar strukturasi hamda tilshunoslikdagi ahamiyati haqida so‘z boradi. Rivojlanib borayotgan soha lingvistikasida parserlarning o‘rni haqida batafsil ma’lumot beriladi.

SENTIMENT TAHLILI UCHUN O‘RGATILGAN RESURLARI KAM TILLARDA MA’LUMOTLAR OMBORINI TUZISH

Sabohat Allanazarova — 2025-05-03

Kam resursli tillar uchun sentiment tahlili tizimlarini rivojlantirish tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) sohasidagi dolzarb muammolardan biridir. Ushbu maqolada kam resursli tillarda, xususan, o‘zbek tilida sentiment tahlili uchun lingvistik ta’minot yaratish jarayoni tahlil qilinadi. Leksik-semantik lug‘atlar, belgilangan korpuslar va annotatsiya usullarini ishlab chiqish, so‘z va iboralarning polaritesini aniqlash hamda ularni avtomatlashtirilgan tahlil tizimlariga integratsiya qilish usullari ko‘rib chiqiladi. Tadqiqotda o‘zbek tilining morfologik va sintaktik o‘ziga xosliklari hisobga olinib, mavjud xalqaro sentiment resurslari bilan taqqoslash amalga oshiriladi. Shuningdek, kam resursli tillar uchun lingvistik ta’minotni yaratishning asosiy muammolari va ularni bartaraf etish strategiyalari muhokama qilinadi. Ushbu ish natijalari o‘zbek tili uchun sifatli sentiment tahlili tizimlarini yaratishga hissa qo‘shishi bilan birga, kam resursli tillar uchun NLP infratuzilmasini rivojlantirishga ham xizmat qiladi.

TABIIY TILNI QAYTA ISHLASH YORDAMIDA NUTQNI IMO-ISHORA TILIGA TARJIMA QILISH TEXNOLOGIYALARI

Dilshod Jurayev — 2025-05-03

Maskur maqolada O‘zbekistondagi eshitish va gapirish qobiliyati zaif insonlar uchun nutq va matndan Surdo imo-ishora tiliga tarjima tizimini yaratish g‘oyasi taqdim etilgan. Tizim nutq va matnni qabul qilib, tabiiy tilni qayta ishlash moduli yordamida tahlil qiladi hamda ma’lumotlar bazasidan mos keluvchi video va animatsiyalarni tanlaydi. Keyin esa Surdo imo-ishora tilining grammatik qoidalariga mos ravishda ifodalaydi. Asosiy texnologik yechim sifatida tabiiy tilni qayta ishlash moduli qo‘llaniladi.

KORPUS MATNLARINI PYTHON TILI VOSITASIDA TEMATIK MODELLASHTIRISH

Botir Elov — 2025-05-02

Tematik modellashtirish – bu hujjatlar toʻplamini tahlil qilish, ulardagi soʻz va soʻz birikmalarni aniqlash hamda hujjatlar toʻplamini eng yaxshi tavsiflovchi soʻz guruhlari va shunga oʻxshash frazalarni avtomatik ravishda klasterlashga asoslangan nazoratsiz mashinali oʻrganish usuli. Har kuni yuzlab, hatto minglab mijozlar bilan muloqot qiladigan kompaniyada, ijtimoiy tarmoqlardagi
xabarlar, elektron pochta xabarlari, chatlar, ochiq soʻrovnomalar va boshqa shu turdagi ma'lumotlarini tahlil qilish ancha murakkab jarayon. Sun'iy intellekt vositalari yordamida matn tahlili tilni tabiiy ravishda qayta ishlash uchun turli xil usullar yoki algoritmlardan foydalanadi. Ulardan biri mavzu tahlili - matnlardan mavzularni avtomatik aniqlash uchun ishlatiladi. Mavzuni tahlil qilish modellaridan foydalangan holda, tashkilotdagi katta hajmdagi matnli ma’lumotlarni qayta ishlash vazifalari mashinalarga yuklatilishi mumkin. Agar mashina har kuni mijozlar katta sondagi soʻrovlarini saralab bera olsa, tashkilot xodimlarining qancha vaqt tejashi va muhimroq vazifalarga sarflashi mumkinligini ta`kidlash zarur. Ushbu maqolada
mavzuni tahlil qilish usullarining zamonaviy usullari tavsifi, matematik asosi va Python tilidagi tadbigʻi koʻrib chiqiladi. Tematik modellashtirish – bu “nazoratsiz” mashinali oʻrganish usuli boʻlib, dataset treningini talab qilmaydi.

O‘ZBEK TILI MILLIY KORPUSI TUZILISHI: ASOSIY KOMPONENTLAR VA AXBOROT TURLARI

Mastura Primova — 2025-05-02

O‘zbek tili milliy korpusi tilshunoslik, adabiyotshunoslik va sunʼiy intellekt sohalarida qo‘llaniladigan murakkab tizim bo‘lib, uning tuzilishi matnlar to‘plami, annotatsiya qatlamlari va maʼlumotlar bazasi arxitekturasi asosida shakllantirilgan. Korpusning asosiy komponentlariga turli davrlar (zamonaviy, tarixiy), janrlar (badiiy, ilmiy, rasmiy) va dialektlardagi matnlar, shuningdek, ularga qo‘shilgan morfologik, sintaktik va semantik annotatsiyalar kiradi. Ushbu maqolada korpusning tuzilishi, asosiy komponentlari va undagi axborot turlari atroflicha o‘rganiladi. Tadqiqot korpus lingvistikasi usullariga asoslanib, matnlarning turli janrlari va manbalarini tahlil qiladi. Korpus matnlar to‘plami, morfologik, sintaktik va semantik annotatsiya, metama’lumotlar va qidiruv tizimi kabi asosiy qismlardan iborat ekani aniqlanadi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, korpus turli davrlar va janrlarga oid matnlarni qamrab, tilshunoslik tadqiqotlari va sun’iy intellekt loyihalari uchun katta imkoniyatlar beradi. Korpusning foydalanuvchilar uchun qulay interfeysi va qidiruv vositalari uning qo‘llanilishini yanada samarali qiladi. Maqolada korpusning kelajakda rivojlanishi, xususan, annotatsiya sifatini oshirish va yangi texnologiyalar bilan integratsiya qilish bo‘yicha takliflar beriladi. Ushbu tadqiqot o‘zbek tili milliy korpusining ahamiyatini ochib beradi va tilshunoslar hamda texnologlar uchun
qimmatli resurs bo‘lib xizmat qiladi.

SIFAT SOʻZ TURKUMINI GRAMMATIK POS TEGLASH

Nizomaddin Xudayberganov — 2025-05-03

Ushbu maqolada sifat soʻz turkumining grammatik jihatdan qismlariga ajratilishi va tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) doirasida soʻz turkumlarini belgilash (POS tagging) jarayoni tahlil qilinadi. Sifatlar til tuzilishida muhim oʻrin tutib, ularning morfologik va sintaktik xususiyatlarini toʻgʻri aniqlash matnlarni avtomatlashtirilgan qayta ishlashda katta ahamiyatga ega. Maqolada sifatlarning darajalari, shakllari va qoʻllanilishiga asoslangan POS teglash usullari hamda zamonaviy sunʻiy intellekt algoritmlari yordamida amalga oshiriladigan yondashuvlar haqida maʻlumot beriladi.

YORDAMCHI SOʻZLARNING QOʻLLANISH DAVRIGA KOʻRA SARALOVCHI LINGVISTIK TA’MINOT VOSITASINI TUZISH MASALALARI.

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-03

Mazkur maqolada oʻzbek tilidagi yordamchi soʻzlarning tarixiy rivojlanishi, ularning turli davrlardagi qoʻllanilishi va oʻzgarish jarayonlari tahlil qilinadi. Oʻzbek tilining shakllanishidan boshlab hozirgi kungacha boʻlgan davr mobaynida yordamchi soʻzlarning ma’lum qismining iste’moldan chiqishi, ayrimlarining esa yangi shakllarda paydo boʻlishi lingvistik va ijtimoiy omillar bilan bogʻliq ekani koʻrsatiladi. Maqolada arab, fors va Yevropa tillarining ta’siri ostida yordamchi soʻzlar tizimining qanday oʻzgarishlarga uchragani tarixiy manbalar asosida oʻrganilgan. Ushbu tadqiqot natijalari mashina tarjimasi, tarixiy tilshunoslik
hamda zamonaviy leksikografiya sohalarida qoʻllanilishi mumkin.

PERIFRAZ GENERATSIYA QILISH ALGORITMLARI TAHLILI

Zarnigor Khayatova — 2025-05-03

Ushbu maqolada perifraz generatsiyasi algoritmlarining nazariy asoslari va texnik jihatlari o‘rganiladi. Tadqiqot davomida seq2seq, Transformer va ko‘p tilli modellar (masalan, BERT, T5, mBART) asosidagi yondashuvlar taqqoslanadi. O‘zbek tilining morfologik va sintaktik xususiyatlari tahlil qilinib, o‘zbek tilida perifraz yaratishda yuzaga keladigan muammolar va istiqbolli yondashuvlar muhokama qilinadi. Real misollar asosida o‘zbek tilida perifrazlashning samarali modellari tavsiya etiladi. Maqola natijalari tilshunoslik, NLP va ta’lim sohalarida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan amaliy yechimlarni taklif qiladi.

ЭЛЕКТРОНДЫ СӨЗДІКТЕР: ҚАЗАҚ ЛЕКСИКОГРАФИЯСЫНЫҢ ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕРІ

Дильназ Дәулетші — 2025-05-03

Бұл мақалада компьютерлік лексикографияның теориялық негіздері мен қазақ тіліндегі электронды сөздіктердің даму бағыттары қарастырылады. Зерттеу барысында отандық және шетелдік электронды сөздік ресурстары салыстырылып, олардың құрылымдық, функционалдық және әдістемелік ерекшеліктері талданады. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі заманауи электрондық платформалар – sozdik.kz, qazcorpus.kz, termincom.kz сияқты ресурстардың лексикографиядағы рөлі мен әлеуеті сипатталады. Мақалада қазіргі электронды сөздіктердің артықшылықтары мен кемшіліктері сараланып, болашақтағы даму бағыттары мен жетілдіру жолдары бойынша нақты ұсыныстар беріледі.

O‘ZBEK TILI MATNLARIDA SO‘Z BIRIKMASINI AVTOMATIK ANIQLASHDA OMONIMIYA MASALASI

Oqila Abdullayeva — 2025-05-03

Ushbu maqolada o‘zbek tili matnlarida so‘z birikmasini avtomatik aniqlashning zarurligi va uning sintaktik tahlildagi ahamiyati o‘rganib chiqilib xulosa va fikrlar berildi. Bunda o‘zbek tili matnlarida so‘z birikmasini avtomatik aniqlashda omonimiya masalasi haqida fikr yuritildi. Maqolada boshqaruvli so‘z birikmasining nazariyasi o‘rganilib chiqildi va undagi omonimiya masalasi ko‘rsatildi. Boshqaruvli so‘z birikmasining teg va modellari ishlab chiqildi va uning ibora (turg‘un bog‘lanma) bilan omonimligi va farqlari haqida ham fikr va xulosalar berildi.

TABIIY TILNI QAYTA ISHLASH YORDAMIDA NUTQNI IMO-ISHORA TILIGA TARJIMA QILISH TEXNOLOGIYALARI

Dilshod Jurayev — 2025-05-02

OʻZBEK TILI KORPUSI UCHUN TURIZMGA OID MATNLARNING LINGVISTIK BAZASINI YARATISH ASOSLARI

Nilufar Adizova — 2025-05-02

Jahon tilshunosligida turizmga oid matnlar va ularning lingvistik, leksik-semantik, diskursiv tadqiqiga doir korpusga asoslangan ilmiy izlanishlarga XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab e’tibor kuchaydi. Sun’iy intellekt va turli tizimdagi axborot texnologiya vositalarining hayotimizdan keng oʻrin ola boshlashi bugun bu kabi ishlarning yanada muhim ahamiyat kasb eta boshlaganini koʻrsatdi. Zotan, turizm dunyo hamjamiyatida mamlakatlar iqtisodiyoti, milliy madaniyati, tarixi hamda ijtimoiy hayotining ajralmas qismi, insoniyat faoliyatining barcha yoʻnalishlariga bevosita daxldor, eng tez rivojlanayotgan, daromadli sohalaridan biridir. Ushbu maqolada turizmga oid matnlar bazasini yaratish asoslari hamda ularning mazmun-mohiyatiga ko‘ra tasniflanishi haqida fikr yuritilgan boʻlib, Buxoro viloyati misolida ayrim misollar keltirilgan.

ABDULLA ORIPOV, MUHAMMAD YUSUF, SHAVKAT RAHMON SHE’RIYATI KORPUSINI YARATISHNING AHAMIYATI

Diyora Maxammadiyeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada dunyo tilshunosligida korpus lingvistikasi sohasining taraqqiyoti, rivojlangan mamlakatlar korpuslari va undan foydalanish samaradorligi haqida mulohazalar bayon etilgan. Xususan, Rus tili milliy korpusi tarkibida yaratilgan poetik asarlar korpusiga batafsil to‘xtalib, o‘tilgan. Xuddi shunday tajribalar asosida o‘zbek tilshunosligida ham xalqimizning sevimli shoirlari
Abdulla Oripov, Muhammad Yusuf, Shavkat Rahmon she’riy asarlari korpusini yaratish masalasi kun tartibiga qo‘yilgan. Poetik asarlar korpusiga bo‘lgan ehtiyoj, nafaqat amaliy tilshunoslik va adabiyotshunoslik uchun ahamiyatlidir, balki leksikografiya, lingvostatistika, lingvokulturologiya sohalarining rivojlanishi uchun ham foydalidir. Ushbu korpusni yaratish yo‘lida amalga oshirilgan ishlar yuzasidan daslabki xulosalar va tahlillar taqdim etilmoqda.

XORAZM SHEVASIDAGI MATNLARNI O‘ZBEK ADABIY TILIGA O‘GIRISH DASTURINI YARATISHNING AMALIY AHAMIYATI

Zilola Xusainova — 2025-05-03

Bugungi kunda tilshunoslikda hududiy shevalarning tizimli o‘rganilishi va elektron resurslar shaklida saqlanishi katta ahamiyat kasb etmoqda. Xorazm shevasi o‘zining fonetik, morfologik va leksik xususiyatlari bilan umumiy adabiy o‘zbek tilidan sezilarli farq qiladi. Xorazm shevasi korpusining yaratilishi o‘zbek tilining dialektologik xilma-xilligini saqlash va o‘rganishda muhim qadam hisoblanadi. Korpus yaratish jarayonida audio yozuvlar, transkripsiyalar va matnli ma’lumotlar tizimli ravishda yig‘ilib, ularni annotatsiya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Matnlar turli manbalardan (suhbatlar, folklor namunalari, sheʼriy va nasriy
asarlar, audio yozuvlar) toʻplanadi, ularning lingvistik va etnografik jihatlari belgilanadi. Ushbu maqolada Xorazm shevasidagi matnlarni o‘zbek adabiy tiliga avtomatik tarzda o‘girish imkoniyatlarini tadqiq etish va bu yo‘nalishda dasturiy ta’minot yaratish masalasi ko‘rib chiqiladi.

TIL MODELLARI VA CHUQUR O‘RGANISH(DEEP LEARNING) USULLARI: UMUMIY TAVSIF

Zarnigor Sobirova — 2025-05-03

Hozirda sun’iy intellekt, xususan chuqur o‘rganish (deep learning) yutuqlari asosida yaratilgan til modellari inson tilini tushunish, qayta ishlash va yaratish borasida katta yutuqlarga erishmoqda. Til modellari – bu kompyuterlar yordamida inson tilini tushunish va undan samarali foydalanishga imkon beruvchi algoritmlar bo‘lib, ular matnlarni tahlil qilish, tarjima qilish, chatbot yaratish va boshqa ko‘plab vazifalarda ishlatiladi. Ushbu maqolada til modellarining NLPdagi o‘rni, ularning tarixiy rivojlanishi, texnik arxitekturasi, qo‘llanilish sohalari va ayniqsa, o‘zbek tiliga oid tadqiqotlar tahlil qilinadi.

SENTIMENT TAHLIL UCHUN KATTA HAJMDAGI DATASETNI YARATISH BOSQICHLARI

Botir Elov — 2025-05-03

Oʻzbek tilida sentiment tahlilni rivojlantirishning asosiy toʻsiqlaridan biri – lingvistik xususiyatlar va yetarli hajmdagi sifatli maʼlumotlar toʻplamining yoʻqligidir. Ushbu maqolada sentiment tahlil uchun katta hajmdagi datasetni yaratish jarayoni uch bosqichli tizim asosida tahlil qilinadi. Avvalo, birinchi bosqichda yaratiladigan datasetning maqsadi, sifat mezonlari va foydalanish sohasi aniqlanib, ilmiy talablar ishlab chiqiladi. Ikkinchi bosqichda, turli axborot manbalari – ijtimoiy tarmoqlar, forumlar, bloglar, onlayn sharhlar va yangilik portallaridan xom ma’lumotlar yig‘ilib, ularning dolzarbligi va ishonchliligi tahlil qilinadi. Uchinchi bosqichda esa, yig‘ilgan ma’lumotlar tozalash, normalizatsiya, tokenizatsiya va lemmatizatsiya kabi ishlov berish operatsiyalari yordamida mos va strukturallashgan dataset shakllantiriladi. Shuningdek, annotatsiya va balanslash jarayonlari orqali har bir sentiment kategoriyasining teng va to‘liq aks etishi ta’minlanadi. Ushbu tizimli yondashuv ma’lumotlarning lingvistik, semantik va statistik jihatlarini hisobga olib, sentiment tahlil modellari uchun yuqori aniqlikdagi korpus yaratishga xizmat qiladi. Tadqiqot natijalari yaratilgan datasetning sifatli va ishonchli ekanligini, shuningdek, sentiment tahlil algoritmlarining samaradorligini oshirishga hissa qo‘shishini ko‘rsatadi. Ushbu tadqiqot sentiment tahlil uchun katta hajmdagi datasetni yaratishning ilmiy asoslangan bosqichlarini taqdim etib, sohada innovatsion yechimlarni ilgari suradi.

BERT MODELI YORDAMIDA MATNLARNI TASNIFLASH

Ruhillo Alayev — 2025-05-03

Hozirgi kunda tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) sohasi sun’iy intellektning eng jadal rivojlanayotgan yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Bu sohada erishilayotgan yutuqlar turli tildagi matnlarni avtomatik tarzda tahlil qilish, tushunish va tasniflash imkonini bermoqda. Ayniqsa, chuqur o‘rganishga asoslangan modellar, xususan, BERT (Bidirectional Encoder Representations from Transformers) modeli ushbu jarayonlarda samaradorlikni sezilarli darajada oshirdi. Google kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan ushbu model til birliklarini kontekstual tarzda, ya’ni ikki tomonlama yo‘nalishda tahlil qilish orqali yuqori aniqlikka erishadi. Mazkur maqolada BERT modelidan foydalanilgan holda matnlarni muayyan kategoriyalar bo‘yicha tasniflash masalasi ko‘rib chiqiladi. Tadqiqotda modelni o‘qitish, sinovdan o‘tkazish va baholash bosqichlari amalga oshiriladi. Natijalar asosida BERT modelining matn tasnifi sohasidagi samaradorligi tahlil qilinadi va tegishli xulosalar chiqariladi.

O‘ZBEK TILINING BAZIS SO‘ZLARIGA ASOSLANGAN KONTEKSTERKLI GRAMMATIKA ISHLAB CHIQISH VA UNING SINTEZI

Nilufar Soliyeva — 2025-05-02

Mazkur tezisda kontekst-erkli grammatika tushunchasining nazariy asoslari, uning tabiiy tilni qayta ishlashdagi ahamiyati va o‘zbek tiliga moslashuv imkoniyatlari tahlil qilinadi. Ayniqsa, o‘zbek tilining morfologik xususiyatlari, sintaktik qurilishi va bazis (asosiy) so‘zlar tarkibini aniqlash mezonlari asosida kontekst-erkli model uchun zarur bo‘lgan grammatik tuzilmalarni
shakllantirish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, mavjud grammatik yondashuvlar bilan solishtirma tahlil o‘tkazilib, ushbu yondashuvning afzalliklari va qo‘llanish muammolari haqida xulosa qilinadi. Ushbu tahliliy yondashuv o‘zbek tilini avtomatik qayta ishlash, xususan, mashina tarjimasi, avtomatik tahlil va sintez jarayonlarida yangi ilmiy asos bo‘lishi mumkin.

SIFAT SOʻZ TURKUMINI GRAMMATIK POS TEGLASH

Shaxinabonu Mansurova — 2025-05-02

MUALLIFLIK KORPUSI QIDIRUV TIZIMINI ISHLAB CHIQISH

Sanjarbek Baxodirov — 2025-05-03

Mualliflik korpusi qidiruv tizimi zamonaviy lingvistik tadqiqotlar uchun samarali vosita hisoblanadi. Ushbu tizim foydalanuvchilarga matnlarni konkordans qidiruv va kengaytirilgan qidiruv yordamida tahlil qilish imkonini beradi. Konkordans qidiruv so‘z shakllari va ularning kontekstlarini aniqlashda yordam bersa, kengaytirilgan qidiruv turli filtrlash parametrlari orqali
aniq natijalar taqdim etadi. Mazkur maqolada ushbu qidiruv tizimining asosiy tamoyillari, ishlash mexanizmi va texnik jihatlari yoritiladi. Tizimning samaradorligi va foydalanuvchilarga qulayligi haqidagi tahlillar ham keltiriladi. Mualliflik korpusining ushbu qidiruv imkoniyatlari lingvistika, tarjima va matnshunoslik sohalari uchun muhim ahamiyat kasb etadi.

OʻZBEK TILI MATNLARIDA SAVOLLARNI ANIQLASHNING AVTOMATLASHTIRILGAN TIZIMI UCHUN MASHINANI OʻRGANISH YONDASHUVI

Maksud Sharipov — 2025-05-03

Bu ishda biz oʻzbek tili matnlari undov gaplarini tahlil qilishning qoidaga asoslangan algoritmini ishlab chiqishni koʻrib chiqamiz. Oʻzbek tili kam resursli til hisoblangaligi sababali hozirgacha bunday algoritmlar ishlab chiqilmagan. Oʻzbek tili matnlaridagi gaplarning undov belgilari toʻgʻri yoki notoʻgʻri qoʻyilganligini aniqlash masalasini yechishning qoidaga asoslangan algoritmi ishlab chiqilgan va qoidalar bazasi yaratilgan. Til - bu muloqot usuli boʻlib, uning yordamida biz gapirish, oʻqish va yozishimiz mumkin. Misol uchun, biz oʻylaymiz, biz tabiiy tilda qarorlar, rejalar va boshqalarni qabul qilamiz; aniq, soʻz bilan. Biroq, ushbu AI davrida bizni duch keladigan katta savol shundaki, biz kompyuterlar bilan xuddi shunday tarzda muloqot qila olamizmi? Boshqacha qilib
aytadigan boʻlsak, inson oʻz tabiiy tilida kompyuterlar bilan muloqot qila oladimi? NLP dasturlarini ishlab chiqish biz uchun qiyin, chunki kompyuterlar tuzilgan ma’lumotlarga muhtoj, lekin inson nutqi tuzilmagan va tabiatan koʻpincha noaniq.

МАХМҰД ҚАШҚАРИ «ДИУАНИ ЛҰҒАТ АТ-ТҮРІК» ТІЛІНІҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЛЕКСИКАЛЫҚ СИПАТЫ

Мұратбек Бағила — 2025-05-03

Бұл мақалада түркі халықтарының орта ғасырлық жазба мұраларының рухани, мәдени және тарихи маңызы жан-жақты талданады. Түркі жазба ескерткіштері тарихи, әдеби, діни, құқықтық және тілдік тұрғыдан аса құнды дереккөз ретінде қарастырылады. Орхон-Енисей жазбаларынан бастап, ислам дәуіріндегі әдеби және ғылыми еңбектерге дейінгі жазба мұралар мазмұны мен жанры бойынша сараланып, олардың түркі халықтарының дүниетанымы мен тілдік құрылымындағы орны айқындалады. Әсіресе Махмұд Қашқаридің «Диуани лұғат ат-түрк» атты еңбегі тілдік тұрғыда талданып, көне түркі мен қазіргі қазақ және түрік тілдеріндегі сабақтастық көрсетіледі. Сондай-ақ араб тілінің әдеби тіл ретінде қызмет етуі, оның түркі тілдеріне әсері мен әдеби тіл қалыптасуындағы рөлі ғылыми негізде қарастырылады.

KNN-ALGORITMI YORDAMIDA SO‘Z MA’NOSINI ANIQLASH (sifat so‘z turkumi misolida)

Xolisa Axmedova — 2025-05-03

Kompyuter lingvistikasi sohasining muhim vazifalaridan biri so‘z ma’nosini aniqlashdir. So‘z ma’nosini aniqlash atamasi negizida semantik tahlil elementlari aniqlash masalasi yetakchilik qiladi. Bu elementlar omonim, polisemantik, polifunksional so‘zlar, nomlangan obyektlarni tanib olish (NER) meronim, holonim so‘zlardir. Avtomatik semantik tahlilni amalga oshirish turlicha yondashuvlarni talab qiladi. Zamonaviy yondashuvlardan foydalanish yuqori aniqlikka erishishni ta’minlaydi. Ana shunday yondashuvlardan biri Mashinali o‘qitish yondashuvi bo‘lib, bu yondashuv algoritmlari uchta guruhga bo‘linadi: Nazorat ostida o‘qitish, nazoratsiz o‘qitish, yarim nazorat ostida o‘qitish algoritmlari. Ushbu maqolada nazorat ostida o‘qitish algoritmlaridan bir KNN algoritmi yordamida omonim so‘zlarni semantik farqlash ketma-ketligi keltirilgan.

ҚОСҮНДІ СӨЗ – СТИЛИСТИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ

Анар Конурбаева — 2025-05-02

Мақала – қазақ әдебиетіндегі көркем шығармалар ішіндегі қосүнді сөз (ортақ төл сөз) туралы. Қосүнді сөз – көркем шығармадағы автор сөзі, кейіпкер сөзі деген ұғымдармен тектес, солармен бір қатардағы құбылыс. Яғни ол – авторлық баяндау мен қатысушылар (кейіпкерлер) сөзі. Шығармадағы қосүнді сөзде кейіпкердің де, автордың да сөздері, оның ішінде қаһарманын психологиялық тұрғыда ойлата білетін ішкі монологта да бар. Бұл мақалада қосүнді сөздің әдеби шығарманы талдау барысындағы алатын маңызды рөлін ашып көрсетеді. Көркем туындыларды зерттеудің жаңаша әдісі туралы баяндалады. Мақаланы жазу барысында осы тақырып төңірегінде зерттеу жүргізген тілші ғалымдардың еңбектерінен сілтеме жасалынды.

QORAQALPOQ TILI SOʻZLARINI LEMMALASH UCHUN LINGVISTIK MANBA YARATISH

Firnafas Yusupov — 2025-05-02

Mazkur maqolada qoraqalpoq tilidagi soʻzlarni lemmalash uchun zarur boʻlgan lingvistik manbani yaratish masalasi koʻrib chiqiladi. Unda qoraqalpoq tilining leksik xususiyatlari, affiksal tizimi, shuningdek, soʻzlarning lemmalash jarayonidagi oʻrni tahlil qilinadi. Leksik tuzilmalarni aniqlash, lugʻaviy bazani shakllantirish lemmalashning muhim bosqichlari sifatida koʻrsatiladi. Mualliflar qoraqalpoq tiliga oid leksik va grammatik axborotlarni tizimlashtirish orqali, tabiiy tilni qayta ishlash, mashina tarjimasi va sun’iy intellekt sohalarida foydalanish mumkin boʻlgan lingvistik manbani ishlab chiqish zarurligini asoslab beradilar. Tadqiqot natijalari qoraqalpoq tilining raqamli muhitda rivojlanishiga hissa qoʻshadi.

MASHINA TARJIMASINING SIFATINI OSHIRISHDA PARALLEL KORPUSNING AHAMIYATI

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada mashina tarjimasi sifatiga ta’sir etuvchi asosiy omillar, parallel korpusning tarjima jarayonidagi roli va uning
optimallashtirish usullari tahlil qilinadi. Maqolada parallel korpusni optimallashtirishning turli usullari, jumladan, ma’lumotlarni tozalash, balanslash va ko‘paytirish jarayonlari tahlil qilinadi. Korpusning sifatini yaxshilash orqali tarjima tizimlarining samaradorligini oshirish mumkin. Shuningdek, tilning grammatik va struktural farqlarini hisobga olish, ma’lumotlarni optimallashtirish va ko‘paytirishning ahamiyati ko‘rsatilgan.

BADIIY ASARLAR KORPUSIDA OMONIM SHAKLLAR TAHLILI

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-03

Ushbu maqolada badiiy korpus yaratish va uning Sketch Engine tizimida tahlil qilinishi muhokama qilinadi. Maqolada qidiruv tizimida qo‘shimchalar bilan bog‘liq muammolar va omonimik shakllarning turli holatlari aniqlanadi. Xususan, qo‘shimchalar bordek ko‘rinib, aslida qo‘shimchaga ega bo‘lmagan so‘zlar, qo‘shimcha qotib qolgan so‘zlar, so‘z oxirida muammolarga olib
keladigan holatlar va kontekstual o‘zgarishlar kabi istisno holatlar tahlil qilinadi. Maqola morfoanalizatorning qidiruv tizimidan foydalanishda uchraydigan muammolarni hal qilish uchun yangi metodologiyalarni ishlab chiqishga yordam beradi, hamda badiiy matnlardagi omonim qo‘shimchalar bilan bog‘liq kompleks holatlarni chuqurroq tushunishga imkon beradi.

JAHON TAJRIBASIDA AVTOMATIK MATN TAHRIRLASH VOSITALARI

Botir Elov — 2025-05-03

Avtomatik matn tahriri dasturlari sun’iy intellekt (AI) va tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) texnologiyalaridan foydalanib, matnlarni avtomatik tarzda tahrirlash, grammatik xatolarni tuzatish va uslubiy jihatdan yaxshilash imkoniyatini beradi. Ushbu dasturlar nafaqat grammatika va imloni tekshirish, balki kontekstual takliflar berish, uslubiy optimallashtirish va yozish jarayonini avtomatlashtirish uchun ham qo‘llaniladi.Jahon tajribasida avtomatik matn tahriri dasturlari yozish jarayonini sezilarli darajada osonlashtirib, matn sifati va aniqligini oshirishga yordam beradi. Bu dasturlar har xil sohalarda – akademik yozuvlar, biznes hujjatlari, jurnalistika va kundalik yozishmalar uchun qo‘llaniladi. Sun’iy intellekt va tabiiy tilni qayta ishlash texnologiyalari rivojlanishi bilan ushbu dasturlar yanada mukammal va moslashuvchan bo‘lib borayotgani kuzatilmoqda. Mazkur ilmiy maqolada avtomatik matn tahrirlash vositalarining shakllanishi, rivojlanish bosqichlari va amaliyotda qo‘llanilishining jahon tajribasi asosida tizimli tahlili berilgan.
So‘nggi yillarda tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Language Processing – NLP) va sun’iy intellekt (Artificial Intelligence – AI) texnologiyalarining jadal sur’atlarda taraqqiy etishi natijasida avtomatik matn tahrirlovchi tizimlar lingvistik xatolarni aniqlash, stilistik tahlil, semantik moslikni ta’minlash kabi murakkab vazifalarni muvaffaqiyatli bajarmoqda. Ushbu vositalar grammatika, imlo, uslub, tinish belgilarini avtomatik ravishda aniqlab, real vaqt rejimida foydalanuvchiga tahririy takliflarni ilgari suradi. Maqolada Grammarly, LanguageTool, ProWritingAid, Microsoft Editor, Hemingway kabi zamonaviy platformalarning texnologik yechimlari, mashina o‘rganish va chuqur o‘rganish modellariga tayanib ishlashi, tilga moslashuvchanlik darajasi va interfeys imkoniyatlari muqobillik asosida tahlil qilinadi. Ushbu vositalarning funksional salohiyati, ko‘p tillilikni qo‘llab-quvvatlash darajasi va ularning algoritmik ishlash mexanizmlari blok-sxema va jadvallar yordamida ifodalanadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, avtomatik matn tahrirlovchilar nafaqat matn sifatini oshirish, balki professional yozuv madaniyatini shakllantirishda ham muhim vositaga aylanmoqda.

ZAMON QO‘SHIMCHALARINI AVTOMATIK ANIQLASH MODELI

Go‘zal Erkinjonova — 2025-05-03

Tilshunoslikda fe’l so‘z turkumiga mansub so‘zlarning zamonini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Fe’llarning zamonlarini aniqlash orqali matn mazmunini to‘g‘ri tushunish, tarjima qilish va tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) sohasida ko‘plab muammolarni hal qilish mumkin. Zamon qo‘shimchalarini aniqlashda lingvistik jihatdan o‘zbek tilidagi fe’l zamon kategoriyasining morfologik xususiyatlari tahlil qilinadi. Amaliy jihatdan esa qoidalarga asoslangan metod yordamida modelni qurish jarayoni tavsiflanadi.

SENTIMENT TAHLILIDA SO‘Z TURKUMLARINING ROLI

Botir Elov — 2025-05-03

Sentiment tahlilda soʻz turkumlarining roli matnning emotsional ulushini aniqlashda hal qiluvchi omil hisoblanadi. Oʻzbek tilida bu jarayon tilning agglyutinativligi, morfologik murakkabligi va kodli almashish (rus/ingliz soʻzlari) kabi xususiyatlar tufayli yanada murakkablashadi. Olib borilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, sifatlar (“ajoyib”, “yomon”) va ravishlar (“juda”, “ortiqcha”) toʻgʻridan-toʻgʻri sentimentni ifodalashda ustunlik qiladi, feʼllar (“yoqtirmoq”, “yomon koʻrmoq”) esa harakatning emotsional yoʻnalishini belgilaydi. Otlar (“zavq”, “qaygʻu”) koʻpincha abstrakt tushunchalar orqali bilvosita hissiyotni anglatadi. Inkor konstruksiyalari (“emas”, “yoʻq”) va bogʻlovchilar (“lekin”, “shuningdek”) kabi elementlar sentimentni teskariga oʻzgartirishi yoki nuanslarni kuchaytirishi mumkin. Ushbu maqolada sifat, fe’l, ravish va ot kabi asosiy so‘z turkumlarining matnning hissiy mazmunini aks ettirishdagi ahamiyati hamda ularning semantik xususiyatlari yoritildi. Tadqiqotda leksikon asosidagi metodlar va mashinali o‘qitish yondoshuvlari yordamida so‘z turkumlarining aniqligi va to‘liq aks ettirilishini ta’minlash zarurligini isbotlandi. Shuningdek, inkor va salbiy konstruksiyalar, bog‘lovchilar va kontekstual elementlar yordamida matnda ifodalangan hissiyotlarning murakkab o‘zaro bog‘liqligi tahlil qilindi. Ushbu yondashuv tilning murakkab semantik va morfologik xususiyatlarini hisobga olgan holda, sentiment ifodalarining nozik tafsilotlarini aks ettirish imkoniyatini beradi. Eksperimental natijalar, so‘z turkumlari asosida ajratilgan xususiyatlarning sentiment tahlilda yuqori samaradorlikka erishish uchun asosiy omil ekanligini tasdiqlaydi. Maqola sentiment tahlilida so‘z turkumlarining roli va ularning integratsiyalashuvi asosida innovatsion metodologik yechimlarni taklif etib, kelgusidagi ilmiy izlanishlar uchun mustahkam poydevor yaratadi.

KOGNITIV LINGVISTIKA NUQTAI NAZARIDAN POLIKODLI MATNLARNING SEMANTIK VA SINTAKTIK STRUKTURALARI

Kamola Odilova — 2025-05-03

Ushbu maqolada polikodli matnlarning semantik va sintaktik strukturalari kognitiv lingvistika nuqtai nazaridan tahlil qilinadi. Polikodli matnlarning tarkibiy qismlari, ularning o‘zaro aloqalari va mazmun shakllanishidagi roli o‘rganiladi. Kognitiv yondashuv asosida polikodli matnlarning semantik va sintaktik xususiyatlari, ularning inson ongida qayta ishlanishi va tushunilishi jarayonlari tadqiq etiladi. Maqolada polikodli matnlarning turli kognitiv modellar asosida tahlili, ularning kontseptual tuzilishi va semantik maydonlari o‘rganiladi.

O‘ZBEK TILIDA MOSLASHUV YO‘LI BILAN BIRIKKAN SO‘Z BIRIKMALARINI MODELLASHTIRISH MASALASI

Oqila Abdullayeva — 2025-05-02

Mazkur maqolada o‘zbek tilida moslashuv yo‘li bilan birikkan so‘z birikmalarining nazariy asoslari tahlil qilindi. Moslashuvli so‘z birikmalari ikki yoki undan ortiq so‘zning o‘zaro grammatik va semantik jihatdan bog‘lanishidan iborat bo‘lib, ular tilning morfologik va sintaktik qoidalari asosida hosil qilinishi ta’riflandi. So‘z birikmalarida so‘zlar o‘rtasidagi kelishik, son va egalik kabi grammatik munosabatlar aniq ifodalanishi qayd etildi. Shuningdek, maqolada bunday so‘z birikmalarini modellashtirishning qoidalar asosidagi yondashuvi va grammatik tizimlar orqali amalga oshirilishi tavsiflandi. Moslashuvli so‘z
birikmasini modellashtirishning kompyuter lingvistikasi sohasidagi ahamiyati va zarurati haqida fikr bildirildi.

O‘ZBEK TILI KORPUSI: TARIXIY RIVOJLANISHI, MAQSAD VA VAZIFALARI

Botir Elov — 2025-05-02

Korpus lingvistikasi zamonaviy tilshunoslikning muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, tilning haqiqiy foydalanishini aks ettiruvchi katta hajmdagi matnlar to‘plamini tahlil qilishga asoslanadi. Korpus tilning turli kontekstlarda qo‘llanilishini namoyon etuvchi, maxsus tanlangan va tizimlashtirilgan matnlar bazasiga aytiladi. Bu soha tilni o‘rganishda empirik ma’lumotlarga tayanish imkonini beradi va tilshunoslik nazariyalarini sinovdan o‘tkazishda muhim vosita sifatida xizmat qiladi. O‘zbek tili milliy korpusi esa ushbu umumiy yondashuvning mahalliy ilovasi sifatida o‘zbek tilining o‘ziga xos xususiyatlarini saqlash, hujjatlashtirish va zamonaviy texnologiyalar bilan integratsiya qilishda markaziy o‘rin tutadi. O‘zbek tili korpusi nafaqat tilshunoslik tadqiqotlari uchun muhim resurs, balki sun’iy intellekt (SI) va tabiiy tillarni qayta ishlash (NLP) texnologiyalari uchun ham asosiy ma’lumotlar bazasi hisoblanadi. Ushbu maqolada o‘zbek tili korpusining tarixiy rivojlanishi, uning maqsadlari va vazifalari batafsil tahlil qilinadi.

NUROTA SHEVASI (QARLUQ LAHJASI) KORPUSINING MA’LUMOTLAR BAZASI

Ruxsora Muftillayeva — 2025-05-03

Ushbu maqolada milliy korpusda asta-sekin har xil korpuslarning paydo bo‘lishi, sheva korpuslarini nazariy asoslanishi, yig‘ilgan
shevalardan foydalanish va tadqiqotlarni yengillashtirish yo‘lini bosqichma-bosqich bosib o‘tish, zamonaviy tilshunoslikning ushbu yo‘nalishidagi yangi korpuslarning paydo bo‘lishiga bir qadar poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Shevashunoslikda
so‘zlashuv jarayonlarini transkripsion shaklda yozib olish, shevaga oid materiallarni izohlash orqali dialektning o‘ziga xos xususiyatlarini tadqiq etish, shevalar tadqiqotiga bag‘ishlangan monografiyalar, lug‘atlar, yaratiladi hamda dialektal xaritalar tuziladi.

PARALLEL KORPUSLARNI TARJIMA XOTIRASIGA INTEGRATSIYA QILISH TAMOYILLARI

Gulshoda Shamsiyeva — 2025-05-03

Mashina tarjimasi sohasida parallel korpuslardan foydalanish an’anaviy tarjima jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi. Tarjima xotirasi (Translation Memory, TM) tizimlari tarjima jarayonini avtomatlashtirish va samaradorligini oshirish uchun muhim vosita hisoblanadi. Ushbu maqolada parallel korpuslarni tarjima xotirasiga integratsiya qilish tamoyillari, metodologiyasi va samaradorligi tahlil qilinadi.

ҚАЖЫҒАЛИ МҰХАНБЕТҚАЛИҰЛЫ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

М. Миров — 2025-05-03

Бұл мақалада қазақ прозасының көрнекті өкілі Қажығали Мұханбетқалиұлының шығармашылық ерекшеліктері мен көркемдік шеберлігі талданады. Жазушының «Өмір» және «Қысқы түн» әңгімелері негізінде адам жанының терең иірімдері, рухани ізденіс, ұлттық болмыс және қоғам мен тұлға арасындағы байланыс көркемдік құралдар арқылы сараланып көрсетілген. Автордың стильдік тәсілдерге (метафора, эпитет, монолог, символика) ерекше мән беруі оның прозасын терең мазмұнмен, философиялық оймен байытады.

GAPNING SEMANTIK STRUKTURASINING ONTOLOGIK MODELINI YARATISH

Nargiza Xudoykulova — 2025-05-03

Ushbu tezisda gapning semantik strukturasi tushunchasi va uning ontologik modelini yaratish zarurati tahlil qilinadi. Semantik komponentlarni aniqlash, ularning o‘zaro bog‘liqligi, rollar va munosabatlar tizimini shakllantirish orqali til birliklarining kompyuterda qayta ishlanishiga imkon beruvchi konseptual model ishlab chiqiladi. Tezisda ontologik yondashuv asosida gap tuzilmasining formal tavsifi hamda uni tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) tizimlariga integratsiya qilish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi.

LINGVISTIK TADQIQOTLARDA YANGI YONDASHUV: ABDULLA QODIRIYNING “O‘TKAN KUNLAR” ROMANI ASOSIDA YARATILGAN PARALLEL KORPUSI VA UNING TAVSIFI

Fotima O‘tkirova — 2025-05-06

Ushbu maqolada korpus lingvistikasi sohasining bir qismi bo‘lgan parallel korpus va uning tilshunoslikdagi ahamiyati haqida so‘z boradi. Lingvistika va adabiyot o‘rtasidagi ilmiy izlanish va muammolarga yangicha yondashuv orqali yechim berish to‘g‘risida ma’lumot beriladi. Abdulla Qodiriyning “O‘tkan kunlar” romani asosida yaratilgan o‘zbek-rus hamda rus-o‘zbek parallel korpusi tavsifi yoritiladi. Asarning har ikki korpusda ifodalangan til imkoniyatlari, muallif hamda tarjimon qalamiga xos xususiyatlar ko‘rsatiladi.

XORAZM SHEVASIDAGI MATNLARNI O‘ZBEK ADABIY TILIGA O‘GIRISH MASHINALI TARJIMA MODELINI QURISH UCHUN PARALLEL KORPUS YARATISH

Maqsud Sharipov — 2025-05-02

Ushbu maqolada Xorazm shevasidagi matnlarni o‘zbek adabiy tiliga mashinali tarjima qilish imkonini beruvchi tizimni qurish uchun zarur bo‘lgan parallel korpus yaratish masalasi yoritilgan. Dialektal tilni standart tilga moslashtirishda dastlabki va muhim bosqich sifatida sheva-adabiy til juftliklaridan iborat parallel korpus tuzildi. Korpusni shakllantirishda Xorazm shevasida yozilgan ijtimoiy tarmoq matnlari, og‘zaki xalq ijodi namunalarining matnga ko‘chirilgan variantlari, hamda hududiy OAV materiallari asos sifatida tanlandi. Har bir shevada berilgan gapga mos holda o‘zbek adabiy tilida qo‘lda tarjima tayyorlandi. Korpus XML formatida belgilandi va u mashinali tarjima modellarini kelgusida o‘rgatish uchun tayyorlangan ma’lumotlar bazasini tashkil etadi. Tadqiqot natijasi sifatida mashinaviy tarjima va dialektologik izlanishlar uchun ochiq parallel resurs yaratildi.

AUDIOMATNLARDA MORFOLOGIK TAHLIL BOSQICHI

Mavluda Urazaliyeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada audiomatnlar asosida o‘zbek tilining morfologik tahlil bosqichlarini chuqur o‘rganishga qaratilgan lingvistik va texnologik yondashuvlar tahlil qilinadi. Tadqiqotda audiomatnlarning murakkab fonetik va sintaktik xususiyatlari hisobga olingan holda, avtomatik morfemik segmentatsiya, leksik analiz, grammatik kategoriya aniqlash va kontekstual morfologik disambiguatsiya bosqichlari alohida ilmiy metodologiya asosida bayon etilgan. Xususan, BERT arxitekturasiga asoslangan chuqur o‘rgatish modellarining o‘zbek tilidagi og‘zaki nutq korpusi (uzbekcorpus.uz hamda kun.uz transkriptlari) asosida sinovdan o‘tkazilishi natijasida yuqori aniqlikka ega morfologik tahlil tizimining yaratilishi nazariy va amaliy jihatdan asoslab berilgan.

ABDULLA QODIRIY ASARLARIDA QO‘LLANGAN TARIXIY SO‘ZLARNING KORPUS TAHLILI

Asal Aytbayeva — 2025-05-03

Mazkur maqola o‘zbek adabiyotining asoschilaridan biri Abdulla Qodiriyning yozgan asarlari va unda qo‘llangan tarixiy so‘zlar mualliflik korpusi tizimida o‘rganiladi. Unda yozuvchining asarlari matni Sketch Engine platformasida korpusga yuklanib tarixiy qo‘langan so‘zlar chastotasi, necha marta qo‘langanligi va hozirgi kunda tarixiy so‘zlarning muqobil varianti tahlil qilinadi.
Mualliflik korpusida mashhur asarlari – “O‘tgan kunlar”, “Mehrobdan chayon”, “Uloqda”, “Baxtsiz kuyov”, “Fikraylagil”, “Ahvolimiz”, “Jinlar bazmi”, “To‘y” , “Millatimga”, “Fikr aylagil” asarlari tahlil qilinadi. Ushbu maqola Abdulla Qodiriy shaxsini va uning adabiyotimizdagi beqiyos ro‘lini o‘rganish uchun muhim manba hisoblanadi.

AVTOMATLASHTIRILGAN TIL TAHLILI: SLENGNI ANIQLASH VA TEGLASH MUAMMOLARI

Botir Elov — 2025-05-03

Ushbu maqolada zamonaviy matnlarda keng tarqalgan sleng birliklarini avtomatik aniqlash va teglash muammolari yoritilgan. Tilshunoslik va sun’iy intellekt kesishmasida olib borilayotgan tadqiqotlar tahlil qilinib, amaliy misollar keltiriladi. Tadqiqot natijalari til texnologiyalari rivojida muhim ahamiyat kasb etishi mumkinligi ta’kidlanadi. Muammoning dolzarbligi, mavjud
yondashuvlar, duch kelinayotgan qiyinchiliklar hamda kelajakdagi imkoniyatlar ko‘rib chiqiladi. Maqola matnlarda slenglarni avtomatik tahlil qilish uchun zamonaviy metodlar va sun’iy intellekt tizimlarining imkoniyatlarini o‘rganishga qaratilgan.

MATNNI TASNIFLASH VA ULARNING SOHALAR KESIMIDA QO‘LLANILISH MASALASI

Zilola Xusainova — 2025-05-03

Matnni tasniflash – bu matnlarni mazmun, uslub, maqsad yoki tarkibiy jihatdan guruhlash jarayoni. Zamonaviy axborot texnologiyalari rivojlanishi natijasida matnni tasniflash usullari ko‘plab sohalarda qo‘llanilmoqda. Xususan, hujjatlarni avtomatik ajratish, elektron pochta spamlarini aniqlash va ijtimoiy tarmoqlardagi kontent monitoringi kabi vazifalarda keng foydalaniladi. Tibbiyotda, yuridik sohada matn tasnifi muhim ahamiyat kasb etadi. Matnni tasniflashda asosan sun’iy intellekt va mashinali o‘qitish texnologiyalari muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Bu jarayon matnlarni avtomatik ravishda oldindan belgilangan toifalarga ajratishni anglatadi. Masalan, ijtimoiy tarmoqlardagi postlarni sentimentini aniqlashda, ya’ni ijobiy, salbiy yoki neytral deb tasniflashda qo‘llaniladi. Shu bilan birga, NLP metodlari matnlarning ma’nosini chuqur tahlil qilish imkonini beradi. Har bir sohada matn tasniflashning o‘ziga xos xususiyatlari va talablariga to‘g‘ri tanlangan algoritm ishlab chiqiladi.

FIZIOLOGIK HOLAT FEʼLLARINING INGLIZCHA-O‘ZBEKCHA TARJIMA LUGʻATLARDAGI TALQINI

Pulat Fozilov — 2025-05-03

Маqоlаdа ingliz va o‘zbek tillaridagi fiziologik holat fe’llarining tarjima lug‘atlardagi talqini masalalari yoritilgan. Ikki tarjima lug‘atlarida mazkur fe’llarni aks ettirishdagi leksikografik tamoyillar, so‘zlarni izohlash prinsiplari, leksik-semantik tizimi, grammatik tavsiflari qiyosan o‘rganilgan.

QAROR ROʻYXATI ALGORITMI YORDAMIDA SOʻZ MA’NOSINI ANIQLASH

Xolisa Axmedova — 2025-05-03

Ba’zi soʻzlar bir xil tarzda yozilib, turli kontekstda turlicha ma’nolarga ega. Insonlar intellektga ega boʻlib, ular turli kontekstlarda koʻp ma’noli soʻzlarning toʻgʻri ma’nosini osonlik bilan tushunadilar. Buni atrofdagi soʻzlar, ya’ni lokal yoki global kontekst yordamida amalga oshiradilar. Lokal kontekst target soʻzga yaqin bir nechta soʻzlarni anglatadi. Global kontekst esa noaniq soʻzga yaqin boʻlgan satrlar yoki paragraflarni ifodalaydi. Soʻz ma’nosini aniqlashda kontekst muhim ahamiyat kasb etadi. Mashinali oʻqitish yondashuvi asosida soʻz ma’nosini aniqlash kontekstga asoslanadi. Ushbu maqolada qaror roʻyxatlari algoritmi yordamida soʻz ma’nosini aniqlash haqida batafsil ma’lumot berilgan.

OT SO‘Z TURKUMIGA OID BIRLIKLARNING LEKSIK-GRAMMATIK XUSUSIYATI

Maftuna Bekmurzayeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada o‘zbek tilidagi ot so‘z turkumi, uning leksikgrammatik xususiyatlari, morfologik shakllanishi va sintaktik funksiyalari tahlil qilinadi. Maqolada otlarning turdosh va atoqli bo‘lishi, ularning semantik guruhlari, shuningdek, otlarni klassifikatsiya qilish usullari haqida keng ma’lumotlar keltirilgan. Kompyuter lingvistikasi nuqtayi nazaridan, otlarni avtomatik teglash va ularning semantik va morfologik tahlili ham ko‘rib chiqiladi. Otlarning tilshunoslikdagi o‘rni va ularning zamonaviy tadqiqotlarda qanday yangi yondashuvlar bilan o‘rganilishi, jumladan, affiksatsiya, kompozitsiya va abbreviatsiya usullari orqali yasalishi tahlil qilinadi.Tabiiy tilni qayta ishlashda (NLP) ot so‘z turkumini morfologik teglash va ular uchun lingvistik baza yaratish muhim masala hisoblanadi. Otlarning semantik tasnifi, grammatik kategoriyasi, morfologik xususiyatlari morfologik teg uchun muhim hisoblanadi.

O‘ZBEK TILIDA BILIDIRLGAN FIKRLARNI ASPEKTLI SENTIMENT TAHLIL QILISH

San’atbek Matlatipov — 2025-05-02

Ushbu maqolada O‘zbek tilida aspektli sentiment tahlili (Aspect-Based Sentiment Analysis – ABSA) bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari taqdim etamiz. Tadqiqot doirasida ijtimoiy xizmatlar sohasidagi foydalanuvchilarning sharhlari asosida O‘zbek tilida ABSA korpusi yaratilgan. Korpusda har bir gapdagi aspekt terminlari va ularning sentiment baholari (ijobiy,
salbiy, neytral, ziddiyatli holda) belgilangan bo‘lib, umumiy 7412 aspekt termin va 7724 aspekt kategoriya mavjud. Annotatsiya ikki nafar tilshunos tomonidan amalga oshirilgan va annotatorlararo kelishuv (Cohen’s Kappa) 0.74 ko‘rsatkichni tashkil etadi. Tadqiqotda ushbu korpus asosida uchta sun’iy intellekt modellari – TF-IDF + SVM, BiLSTM va ko‘p tilli BERT (mBERT) sinovdan o‘tkazildi. Modellarning ishlashi aniqlik, Precision, Recall va F-score metrikalari orqali baholandi. Eksperiment natijalariga ko‘ra, BERT modeli eng yuqori ko‘rsatkichlarni qayd etdi (aniqlik: 84%, macro-F1: 0.82), BiLSTM o‘rtacha, SVM esa bazaviy darajadagi
natijalarni berdi. Shuningdek, O‘zbek tilining lingvistik xususiyatlari (agglutinyativlik, affiksatsiya, implitsit sentiment) modellarning ishlashiga qanday ta’sir qilishi tahlil qilindi.

DIALEKTAL SO‘ZLAR VA NUTQ YOZUVLARINI SAQLASHNING DASTURIY YECHIMI

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-03

Ushbu maqolada Django veb-freymvorkidan foydalangan holda dialektal nutq yozuvlarini saqlash modeli tahlil qilinadi. “Recording” modeli audio fayllar, ularning transkriptsiyasi, so‘zlovchining ma’lumotlari va yozib olingan joy kabi atributlarni o‘z ichiga oladi. Model dialektal tahlillar uchun qulay ma’lumotlar bazasini yaratishga imkon beradi. Maqolada modelning tarkibiy
tuzilishi, maydonlarining funksional imkoniyatlari va ularning ahamiyati muhokama qilinadi. Django modellarining malumotlarni tartiblash, saqlash va qayta ishlashdagi afzalliklari ko‘rib chiqiladi. Ushbu yondashuv dialektologiya va tilshunoslik
tadqiqotlarida amaliy ahamiyat kasb etadi. Modelni yanada takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ham keltiriladi.

GRAMMATIK TEGLASHDA MASHINALI O‘QITISH YONDASHUVI

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-03

Grammatik teglash tabiiy tilni qayta ishlashning (NLP) muhim sohasi hisoblanadi. So‘zlarning gapdagi sintaktik va morfologik rolini aniqlash uchun ishlatiladi. Mashinali o‘qitish yondashuvlari grammatik teglashda an’anaviy qoidalarga asoslangan usullarga nisbatan sezilarli yaxshilanishlarni ta’minlamoqda. Ushbu maqolada mashinali o‘qitish asosida grammatik teglash usullari, ularning ishlash tamoyillari va o‘zbek tilida qo‘llanilishi tahlil qilinadi.

AVTOMATIK IMLO TUZATISH BO‘YICHA TADQIQOTLAR TAHLILI: TAVSIF VA MUAMMOLARI

Maftuna Ahmedova — 2025-05-03

Matndagi imloni avtomatik to‘g‘rilashga qaratilgan tadqiqotlar uchta bosqichma-bosqich murakkablashib boruvchi muammoga e’tibor qaratgan: so‘z bo‘lmagan xatoliklarni aniqlash; so‘z xatolarini tuzatish; kontekstga bog‘liq so‘zlarni to‘g‘rilash. Birinchi muammoda berilgan so‘zlar ro‘yxatida uchramaydigan qatorlarni aniqlash uchun samarali andoza moslashtirish (pattern-matching) va n-gramm tahlil usullari ishlab chiqilgan. Ikkinchi muammoda umumiy va maxsus ilovalarga mo‘ljallangan turli xil imlo tuzatish usullari ishlab chiqilgan bo‘lib, ularning ayrimlari imlo xatolari qoliplarini batafsil o‘rganishga asoslangan. Uchinchisida esa tabiiy tilni qayta ishlash vositalari yoki statistik til modellaridan foydalangan holda bir nechta tajribalar o‘tkazilgan.
Ushbu maqolada imlo xatolari qoliplari bo‘yicha tadqiqot natijalari tahlil qilindi, matndagi avtomatik xatolarni tuzatishning barcha yo‘nalishi bilan bog‘liq tadqiqot masalalari muhokama qilindi.

SENTIMENT TAHLILI VA UNING JAHON TILSHUNOSLIGIDA O‘RGANILISHI

Malika Suyunova — 2025-05-03

Ushbu maqola kompyuter lingvistikasi sohasining bir yo‘nalishi bo‘lgan sentiment tahlili va uning jahon tilshunosligida o‘rganilishi masalalarini o‘rganadi. Kompyuter lingvistikasi inson tilini kompyuterlar yordamida tushunish va ishlov berishga qaratilgan ilmiy soha bo‘lib, sentiment tahlilining ahamiyati kundan-kunga ortib bormoqda. Matndagi hissiy holatlarni aniqlash va ularni tasniflash orqali ko‘plab amaliy sohalarda, jumladan, ijtimoiy tarmoqlar, mijozlar sharhlari va boshqa matnlar ustida tahlil qilish mumkin. Maqolada sentiment tahlilining asosiy usullari va metodlari, shuningdek, bu tahlilning tilshunoslikda o‘rganilishiga oid yondashuvlar haqida batafsil ma’lumot berilgan. Bunda, tilning semantik xususiyatlari, kontekstual tahlil, va kross-til tadqiqotlarining muhimligi ta’kidlanadi.

RAQAMLI TILSHUNOSLIK: BLINGVIZM VA SUN’IY INTELLEKT O‘RTASIDAGI ALOQA

Madina Ruziyeva — 2025-05-03

Zamonaviy tilshunoslik raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog‘liq holda rivojlanmoqda. Raqamli tilshunoslik, ya’ni tilshunoslikning texnologik va raqamli vositalar yordamida o‘rganilishi, so‘nggi yillarda juda muhim yo‘nalishga aylandi. Bu soha sun’iy intellekt (SI) va blingvizm (inglizcha “blended linguistics”) kabi yangi tushunchalarni o‘z ichiga oladi. Su’iy intellektning tilshunoslikdagi ahamiyati hamda blingvizmning bu jarayondagi roli kognitiv tilshunoslik, avtomatik tarjima, nutqni tanib olish va tilni qayta ishlash kabi sohalarda sezilarli tarzda o‘sdi. Ushbu maqolada raqamli tilshunoslik, blingvizm va sun’iy intellektning tilshunoslikdagi o‘rni, ularning o‘zaro aloqasi va kelajakdagi rivojlanish istiqbollari haqida so‘z boradi.

КОРПУСТЫҚ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ ПРОФЕССОР АСҚАР ЖҰБАНОВТЫҢ РӨЛІ

М. Миров — 2025-05-02

This article provides a comprehensive analysis of the scientific works of Professor Askar Zhubanov, who made a significant contribution to the formation and development of corpus linguistics in Kazakh linguistics. His research on the creation of a national corpus, the development of language models, and computational linguistics is examined.

TIL KORPUSI MATNLARIDA IMLO TUZATISH

Botir Elov — 2025-05-02

Ushbu maqola til korpusi matnlarida imlo xatolarini aniqlash va tuzatish muammosiga bag‘ishlangan. Tadqiqot kompyuter lingvistikasi va tabiiy tilni qayta ishlash sohasidagi zamonaviy yondashuvlarni tahlil qiladi. Korpus matnlaridagi imlo xatolarini avtomatik aniqlash va tuzatish algoritmlari, usullari va dasturiy vositalari ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijasida imlo tuzatishning statistik qoidaga asoslangan va mashina o‘rganishiga asoslangan usullarining samaradorligi taqqoslanadi. Xususan, til korpuslarida imlo xatolarini aniqlash va tuzatish jarayonida qo‘llaniladigan zamonaviy yondashuvlar va ularning o‘zbek tili
korpuslariga tatbiq etish masalalari muhokama qilinadi.

ABDULLA QAHHORNING ‘‘BEMOR’’ HIKOYASI PARALLEL KORPUSI

Maftuna Bekmurzayeva — 2025-05-03

Mazkur maqolada korpus lingvistikasi, xususan, parallel korpuslar asosida badiiy matnlarni lingvistik tahlil qilish imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Abdulla Qahhorning “Bemor” hikoyasi va uning ingliz tiliga tarjimasi asosida tuzilgan ikki tilli parallel korpus tahlili orqali tarjima jarayonidagi leksik, stilistik va grammatik muvofiqliklar tahlil qilinadi. Tadqiqotda SketchEngine korpus
menejeri yordamida yaratilgan korpusdagi kalit so‘zlar, konkordanslar va N-gramm tahlil natijalari asosida tarjimaning lingvistik xususiyatlari, milliy leksik birliklarning o‘ziga xos tarjima strategiyalari yoritiladi. Qiyosiy tahlillar orqali o‘zbek va ingliz korpuslarining texnik va lingvistik imkoniyatlari o‘rganilgan, mavjud farqlar ilmiy jihatdan asoslab berilgan.

NER: TEGLASH MUOMMOLARIGA YECHIMLAR

Botir Elov — 2025-05-03

O‘zbek tili korpusida NER obyektlarini teglash jarayonidagi asosiy muammolar va ularning mumkin bo‘lgan yechimlari tahlil qilish muhimdir. Maqolada, o‘zbek tilidagi NER tizimini rivojlantirishda duch kelinadigan asosiy muammolar – tegishli korpus yetishmovchiligi, so‘z shakllarining ko‘p variantliligi, ommaviy ochiq NER ma’lumotlar bazasining kamligi va semantik noaniqlik kabi jihatlar yoritiladi.
Shuningdek, maqolada ushbu muammolarni hal qilish uchun zamonaviy texnologiyalar, xususan, mashinani o‘rganish (Machine Learning), chuqur o‘rganish (Deep Learning) va tabiiy tilni qayta ishlashga oid ilg‘or metodlar tahlil qilinadi. Bundan tashqari, o‘zbek tiliga moslashtirilgan, maxsus annotatsiyalangan katta hajmdagi korpus va uni xalqaro standartlarga moslashtirish muhim ekani qayd etiladi.

TINISH BELGILARINING MATNDAGI AHAMIYATI VA VAZIFALARI

Botir Elov — 2025-05-03

Tinish belgilarining yozma nutqdagi o‘rni beqiyosdir. Og‘zaki nutqda ohang, pauza, urg‘u kabi vositalar orqali fikr ifoda qilinsa, yozma nutqda ushbu vositalar o‘rnini tinish belgilari egallaydi. Tinish belgilarisiz yozilgan matn na mazmunan tushunarli bo‘ladi, na grammatik jihatdan to‘g‘ri. Har bir tinish belgisi o‘ziga xos vazifani bajaradi va jumla hamda matn tuzilishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, ilmiy, rasmiy va badiiy uslubdagi matnlarning to‘g‘ri va aniq ifodalanishida tinish belgilarining o‘rni katta. Ushbu maqolada tinish belgilarining matndagi ahamiyati, ularning grammatik vazifalari, o‘qish va tushunishga ta’siri, shuningdek, noto‘g‘ri qo‘llanilishi oqibatida yuzaga keladigan xatoliklar tahlil qilinadi.

SMART БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ

А Айтбенбетова — 2025-05-03

Мақалада SMART - оқытудың негізгі идеясы мен адамды өмірге және жұмысқа дайындық жасауға мүмкіндік беретін білім қоғамы туралы әдістемелік тұрғыдан қарастырылады. SMART оқытуда білімді жетілдіру керек екендігін өзіңізге таңдауға мүмкіндік беретін жан-жақты талданады.

SENTIMENT TAHLILIDA SO‘Z TURKUMLARINING AHAMIYATI

Zilola Xusainova — 2025-05-03

Hozirgi kunda sentiment tahlili NLPning eng faol tadqiq etilayotgan yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, matnlardagi hissiy holatni aniqlashda samarali vosita hisoblanadi. Ko‘pgina sentiment tahlil tizimlari so‘zlar semantikasi va kontekstga asoslanadi, biroq so‘z turkumlari (masalan, sifatlar, fe’llar, otlar)ning o‘ziga xos hissiy ulushi yetarlicha hisobga olinmaydi. Ushbu maqolaning asosiy maqsadi turli so‘z turkumlarining sentiment tahlilidagi funksianal rolini aniqlash va baholashdan iborat.

OʻZBEK TILINING FONEMATIK-FONEMIK SISTEMASI XARITASINI YARATISHNING NAZARIY ASOSLARI

Baxtiyor Mengliyev — 2025-05-02

Maqolada oʻzbek tilining fonematik-fonemik sistemasi xaritasini nazariy hamda amaliy jihatdan puxta tahlil qilish, uning zamonaviy lingvistika, xususan, kompyuter lingvistikasidagi oʻrnini aniqlash maqsad qilingan. Tilning fonema va allofonlar qurilishi, singarmonizm va uning bahsli jihatlari, fonologik qoidalar, dialektlar orasidagi fonetik tafovutlar va bu masalalarni
hozirgacha oʻrganishda yuzaga kelgan metodologik muammolar (rus tilshunoslik anʼanalari, eroniy tillar taʼsiriga oid iddaolar, eksperimental-empirik tadqiqotlar yetishmasligi, fonetik atlas va transkripsion alifbolarning ommalashmagani) hamda ularni raqamli muhitga tatbiq qilish imkoniyatlari haqida fikr yuritiladi. Shuningdek, turli lingvistik nazariyalar (generativ fonologiya, strukturalizm va boshqa) asosida oʻzbek tilining boy fonetik xususiyatlarini formal modelda aks ettirish masalalari muhokama qilinadi. Tadqiqot yakunida tilni raqamli qayta ishlash (ASR, TTS, mashina tarjimasi) hamda lingvistik tadqiqotlarda foydalanish mumkin boʻlgan fonemik “xarita”ni yaratish boʻyicha nazariy tavsiyalar taklif etiladi.

O‘ZBEK TILI KORPUSI UCHUN TEGLASH TIZIMINI ISHLAB CHIQISH MASALASI

Oqila Abdullayeva — 2025-05-02

Tabiiy tilni qayta ishlash (NLP)da matnlarni morfologik va sintaktik teglash va teglangan korpuslarni yaratish eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda universal POS teglar tizimidan ko‘plab tillarda tegsetlar tizimining asosi sifatida foydalanishib, keyinchalik har bir tilga xos xususiyatlarni ifodalovchi qo‘shimcha teglar bilan kengaytirilgan. Ushbu universal POS teglar tizimidan ko‘p tilli teglangan NLP ma’lumot platformalaridan biri hisoblangan Universal Dependencies (UD) loyihasi ham ishlab chiqildi. Ammo barcha tillar o‘z sintaksisi, morfologiyasi va fonetikasi bilan bir-biridan farqlanadi, bu esa POS teg
va sintaktik teglar tizimini ishlab chiqish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Mazkur maqolada tegsetlar tizimining, teglash modellarining yaratilishi bilan bog‘liq masalalar muhokama qilingan.

O‘ZBEK TILI KORPUSINI ANNOTATSIYALASH VA TEGLASH (UMUMIY QOIDA VA TIZIMLAR)

Madina Samatboyeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada O‘zbek tili korpuslarini tuzish jarayonida amalga oshiriladigan annotatsiyalash va teglash ishlari, ularning umumiy qoidalari hamda qo‘llanilayotgan tizimlar haqida so‘z boradi. Maqolada avvalo korpuslar uchun zarur bo‘lgan morfologik, sintaktik va semantik darajadagi teglash turlari bayon etiladi. O‘zbek tilining agglutinativ xususiyati, morfologik murakkabligi va erkin so‘z tartibi kabi xususiyatlari tufayli annotatsiyalash jarayonida yuzaga keladigan muammolar va ularni hal etish yo‘llari muhokama qilinadi.

O‘ZBEK TILIDAGI SO‘Z BIRLIKLARINI OLMOSH SO‘Z TURKUMI BO‘YICHA POS TEGLASHDAGI MUAMMOLAR VA YECHIMLAR

Zilola Karimova — 2025-05-03

Ushbu maqolada o‘zbek tilidagi so‘z birliklarini Olmosh so‘z turkumi doirasida avtomatik teglash (POS tagging) orqali aniqlashdagi asosiy muammolar va ularning yechimlari tahlil qilinadi. Xususan, olmoshlarning morfologik shakllari, kontekstual ko‘rinishlari va leksik-semantik xususiyatlari tufayli yuzaga keladigan xatolar ko‘rib chiqiladi. Muammolarning texnik va lingvistik jihatlari o‘rganilib, tegishli qismlarni takomillashtirish bo‘yicha takliflar bildiriladi.

MATNNI PERIFRAZ QILISH

Botir Elov — 2025-05-03

Maqolada perifraz tushunchasi va uning lingvistik xususiyatlari keng yoritilgan. Perifraz – so‘z yoki iboralarning semantik jihatdan qayta shakllantirilishi bo‘lib, u matnning ifodalilik darajasini oshirish, plagiatdan qochish va tushunarli bayon qilish uchun ishlatiladi. XX asr tilshunosligida perifraz fenomeni turli yondashuvlar orqali tadqiq qilingan bo‘lib, uning nominativ, ekspressiv, tasviriy va uslubiy funksiyalari aniqlangan. Shuningdek, maqolada perifraz qilish usullari, akademik yozuvda plagiatdan qochish yo‘llari hamda ilmiy manbalarda to‘g‘ri iqtibos keltirish zarurligi batafsil ko‘rib chiqilgan. Perifraz usullari sinonimlar orqali perifraz, gap tuzilishini o‘zgartirish, passiv va faol gaplar orasidagi almashish, mazmunni qisqartirish va kengaytirish kabilarni o‘z ichiga oladi. Maqolada shuningdek, perifraz qilishda foydalanish mumkin bo‘lgan onlayn vositalar haqida ham ma’lumot beriladi. Ushbu tadqiqot perifrazani lingvistik muammo sifatida o‘rganish, uni amaliy yozuvlarda samarali qo‘llash imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan.

LEXICON-BASED VA MACHINE LEARNING-BASED MODELLARI ASOSIDA SENTIMENT TAHLILNI AMALGA OSHIRISH

Botir Elov — 2025-05-03

Ushbu maqolada sentiment tahlili bo‘yicha mavjud yondashuvlar, xususan, leksikonga asoslangan va mashinani o‘rganishga asoslangan metodlar tahlil qilinadi hamda ularning samaradorligi o‘rganiladi. Sentiment tahlili tabiiy tilni qayta ishlashning muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, u matnlarning hissiy kayfiyatini (ijobiy, salbiy yoki neytral) aniqlash uchun qo‘llaniladi. Maqolada leksikona asoslangan yondashuv so‘zlarning oldindan belgilangan lug‘atlar va sentiment resurslari (masalan, WordNet) asosida baholanishini tushuntiradi. Ushbu metodda so‘zlarning hissiy qiymati oldindan belgilanib, ulardan foydalanib matnning umumiy sentimenti aniqlanadi. Shuningdek, tadqiqotda mashinani o‘rganishga asoslangan yondashuv keng yoritilib, unda model katta hajmdagi annotatsiyalangan matnlar asosida o‘qitilishi va sentimentni avtomatik ravishda aniqlashi tushuntiriladi. Ushbu usulda NV va SVM kabi algoritmlar qo‘llanilib, sentimentni bashorat qilish uchun matn xususiyatlari o‘rganiladi. Maqolada har ikki yondashuvning natijalari taqqoslanib, ularning kuchli va zaif tomonlari muhokama qilinadi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, agar matnni sentiment tahlil qilish uchun yetarli hajmda ma’lumot mavjud bo‘lsa, mashina o‘rganishga asoslangan yondashuv aniqroq natijalar bera oladi. Biroq, leksikonga asoslangan yondashuv ko‘p resurs talab qilmaydi va turli tillarga oson moslashtirilishi mumkin. Shu sababli, maqolada ushbu ikkala yondashuvni birlashtirgan kombinatsiyalangan yondashuv taklif qilinib, uning sentiment tahlilidagi samaradorligi ko‘rsatilgan.

BERTOPIC: NEYRON TEMATIK MODELLASHTIRISH USULI

Narzillo Aloyev — 2025-05-03

Tematik modellashtirish – bu katta matn toʻplamlarida yashirin tematik tuzilmalarni aniqlashga yordam beradigan tabiiy tilni qayta ishlash usulidir. Yashirin Dirixle taqsimoti (LDA) va manfiy boʻlmagan matritsa faktorizatsiyasi (NMF) kabi an'anaviy yondashuvlar koʻp yillar davomida tematik modellashtirish sohasida asosiy oʻrinlarni egallab kelishgan, ammo ular soʻzlar orasidagi semantik munosabatlarni e'tiborsiz qoldiradigan Bag-of-Words ga tayanganligi sababli turxli xil cheklovlarga duch kelishmoqda. BERTopic oʻz navbatida transformatorlarga asoslangan holda til modellarining semantikasini birlashtirish orqali klasterlash usullari va maxsus ishlab chiqilgan sinfga asoslangan TF-IDF protsedurasi bilan birlashtirilgan holda, tematik modellashtirishga yangi yondashuvni taqdim etadi. Ushbu kombinatsiya moslashuvchan boʻlib adaptatsiyalashgan tizimni saqlagan holda, yanada interpretatsiya qilinadigan mavzularni yaratishga imkon beradi.

GAPDAGI BOSHQARUV, MOSLASHUV MUNOSABATLARINING XUSUSIYATLARI (KELISHIKLAR ORQALI IFODALANADIGAN SINTAKTIK MUNOSABATLAR)

Ziynat Sayfiddinova — 2025-05-02

Tilshunoslikda sintaktik munosabatlar gap tuzilishini tashkil etuvchi asosiy birliklar o‘rtasidagi bog‘lanishlarni belgilaydi. Umuman olganda, sintaktik munosabatlarning uch turi mavjud: boshqaruv, moslashuv va bitishuv.

DISKURSNI ANIQLASHDA KORPUSDAN FOYDALANISH

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-02

Mazkur maqolada zamonaviy tilshunoslik va kommunikativ metodika nuqtayi nazaridan diskurs kompetensiyasi fenomenining mazmun mohiyati chuqur tahlil etiladi. Diskurs kompetensiyasi nafaqat grammatik va leksik bilimlar majmui, balki kontekstga mos muloqot qurish, ijtimoiy-madaniy omillarni hisobga olib, fikrni izchil va maqsadga yo‘naltirilgan tarzda ifodalash ko‘nikmalarini ham qamrab oladi. Maqolada til o‘rgatish jarayonida diskurs kompetensiyasining roli, uni shakllantirishda kommunikativ yondashuvning ustunliklari hamda interaktiv metodlarning samaradorligini asosli misollar va nazariy qarashlar orqali yoritiladi. Shuningdek, maqolada diskurs kompetensiyasining til tafakkuri va madaniy kompetensiya bilan uzviy bog‘liqligi, uning shaxslararo muloqotdagi funksional ahamiyati keng qamrovda ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijalari asosida ta'lim amaliyoti uchun tavsiyalar ham ilgari suriladi.

DIYAKRON DERLEMIN FILOLOJIK ARAŞTIRMALARDAKI ÖNEMI

Surayyo Yangibayeva — 2025-05-03

This article explores the concept of a diachronic corpus and its significance in philological research. The key aspects studied through diachronic corpora in historical linguistics, linguistic changes, and textology are examined. Additionally, the scientific importance of tracking language system changes, analyzing lexical and grammatical structures using a diachronic corpus, is discussed in detail. The article reviews the works of leading scholars on this topic and examines the possibilities of utilizing existing resources.

MARKOV MODEL FOR TEXT GENERATION IN UZBEK: PRACTICAL APPLICATION AND RESULTS

Maksud Sharipov — 2025-05-03

Ushbu maqolada oʻzbek tilida matn generatsiyasi uchun Markov modeli qoʻllanilishi oʻrganilgan. Tadqiqotda Markov modelining xususiy holati trigram modeli asosida matn yaratish jarayoni va natijalari tahlil qilingan. Oʻzbek tilida hali bu borada yetarlicha ishlar amalga oshirilmagan. Eksperimentlar natijasida Markov modelining matn generatsiyasida mantiqiy bogʻliqlikni saqlashda
cheklovlari borligi aniqlangan. Modelning aniqlik darajasi 0.73% boʻlib, generatsiya qilingan matnlarning grammatik sifatini oshirish uchun N-gram uzunligini oshirish yoki chuqur oʻrganish (LSTM, Transformer) modellari bilan taqqoslash zarurligi
qayd etilgan. Maqola Markov modelining oʻzbek tilida matn yaratishda imkoniyatlari va cheklovlarini tahlil qiladi.

THE MAIN DIFFERENCES BETWEEN A STORY AND A FEATURE

Kessikbayeva Assem — 2025-05-03

The main feature of an essay is its focus on accuracy and truthfulness, as well as a lively, artistic depiction of reality. An essay combines elements of reportage and artistic narration, which allows the author not only to convey information, but also to create an emotional perception of an event or object. Unlike a short story, which is a work of fiction with a fictional plot, an essay is based on real facts. A short story, as a rule, includes fiction, the construction of fictional characters and events, while in an essay the author focuses on reality, striving to reflect it in the most reliable form. An essay can be freer in style, often using elements of narration, dialogue, description, but always remains tied to reality. Thus, an essay and a short story, despite similarities in narrative form, perform different functions in literature and journalism, and it is important to understand these differences when writing or analyzing works.

WORDNET ASOSIDA SO‘Z MA’NOSINI ANIQLASH

Xolisa Axmedova — 2025-05-03

Tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Language Processing, NLP) sohasida so‘zning aniq ma’nosini aniqlash – ya’ni, Word Sense Disambiguation (WSD) – dolzarb va murakkab vazifalardan biridir. Matn kontekstida bitta so‘z turli ma’nolarga ega bo‘lishi mumkinligi sababli, qaysi ma’no aynan shu kontekstga mos kelishini aniqlash talab etiladi. WSD nafaqat tilni avtomatik tushunishda, balki tarjima, axborot qidiruvi va boshqa ko‘plab amaliy sohalarda ham muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi kunda usullar asosan statistik yondashuvlar va mashinani o‘rganish algoritmlariga tayansa-da, ular katta hajmdagi belgilanganda ma’lumotlarga ehtiyoj sezishi va tilning murakkab semantik munosabatlarini to‘liq aks ettira olmasligi sababli cheklovlarga ega. Shu sababli, so‘nggi yillarda WordNet kabi boy leksik resurslardan, xususan uning bilimga asoslangan imkoniyatlaridan samarali foydalanish g‘oyasi ilgari surildi. Ushbu maqola WordNetning leksik semantik tuzilishi, uning asosiy tarkibiy qismlari, bilimga asoslangan yondashuvi va bu yondashuv asosida so‘z ma’nosini aniqlash uchun ishlab chiqilgan yangi algoritmik metodlarni tahlil qiladi.

RAQAMLI TILSHUNOSLIK: BLINGVIZM VA SUN’IY INTELLEKT O‘RTASIDAGI ALOQA

Madina Ruziyeva — 2025-05-02

Modern linguistics is developing in close connection with digital technologies. Digital linguistics, that is, the study of language through technological and digital tools, has become a highly important field in recent years. This area includes new concepts such as artificial intelligence (AI) and blended linguistics. The significance of artificial intelligence in linguistics, as well as the role of blended linguistics in this process, has notably increased in areas such as cognitive linguistics, machine translation, speech recognition, and natural language processing. This article discusses the role of digital linguistics, blended linguistics,
and artificial intelligence in the field of linguistics, their interrelations, and future development prospects.

“O‘ZBEK BOSHLANG‘ICH SINF MAKTAB KORPUSI”DAN BAZIS SO‘ZLARNI AVTOMATIK AJRATIB OLISH

Xabibulla Madatov — 2025-05-02

Bazis so‘zlarni ajratib olish masalasi til o‘rganuvchilar, maktab o‘quvchilari, shuningdek, lingvistlar uchun ham bir qator qulayliklar yaratadi. Ushbu maqolada “O‘zbek boshlang‘ich sinf maktab korpus”idan bazis so‘zlarni ajratib olish masalasi ko‘rib chiqilgan. Bazis so‘zlar to‘plami, shunday to‘plamki, ushbu to‘plam yordamida o‘zbek tilidagi barcha so‘zlarni ifodalash mumkin bo‘lsin. Ya’ni, bazis so‘zlar o‘zbek tilining asosini tashkil etuvchi so‘z yasalishi va lingvistik tahlil jarayonlarida ishlatiladigan so‘zlardir. Odatda, bunday so‘zlarga kundalik muloqotning asosini tashkil etuvchi umumiy otlar, fe’llar, sifatlar va boshqa nutq qismlari kiradi. Bundan tashqari, bazis so‘zlar asosan ilmiy va badiiy adabiyotlarda qo‘llaniladi. Ushbu ishda yuqori chastotali so‘zlarni aniqlash va solishtirish usullari qo‘llanilgan. Biz o‘zbek tili sinonimlarining izohli lug‘ati va “O‘zbek boshlang‘ich sinf maktab korpus”i asosida yaratilgan yuqori chastotali so‘zlarni aniqlash va bazis so‘zlarni ajratib olish usulini taqdim etamiz.

EXPLORING THE STYLISTIC RICHNESS OF FIGURATIVE EXPRESSIONS IN THE UZBEK LANGUAGES

Mahfuza Sulaymonova — 2025-05-02

This article analyzes the characteristics of figurative devices in the Uzbek language, particularly metaphor, simile, epithet, hyperbole, and litotes. The linguistic structure of these devices, their role in poetic speech, and their functional features are examined based on scientific approaches. The differences between similes and metaphors, their components, and their role in literary texts are illustrated with examples. This article serves as a valuable resource for those engaged in literary analysis, linguistic research, and stylistics.

OʻZBEK VA FORS TILLARI UCHUN PARALLEL KORPUS: LINGVISTIK VA TEXNOLOGIK YONDASHUVLAR

Zilola Xusainova — 2025-05-03

Parallel korpuslar zamonaviy kompyuter lingvistikasi, mashina tarjimasi, til oʻrgatish va NLP sohalarida muhim manba hisoblanadi. Oʻzbek va fors tillari orasidagi madaniy, tarixiy va tilshunoslik aloqalari ushbu tillar uchun parallel korpus yaratish zaruratini yuzaga keltiradi. Oʻzbek va fors tillari uchun hali toʻliq va sifatli parallel korpus mavjud emas, mavjud manbalar esa lingvistik va texnologik jihatdan yetarlicha boy emas. Ushbu maqola Oʻzbek-Fors parallel korpusini yaratish bosqichlari, duch kelinadigan lingvistik va texnologik muammolar hamda ularning yechimlarini yoritishga qaratilgan.

O‘ZBEK TILI MATNLARI USLUBLARARO PEREFRAZ MODELI

Zarnigor Khayatova — 2025-05-03

Ushbu maqolada publitsistik uslubdan ilmiy ommabop uslubga, yuqori ilmiy uslubga va badiiy uslubga perefraz qilish jarayonlari ko‘rib chiqiladi. Matnning turli uslublarga o‘zgartirilishi va bu jarayonning tilshunoslikdagi ahamiyati haqida so‘z boradi. Publitsistik uslubdan ilmiy ommabop uslubga o‘zgartirishda ma’lumotlar keng jamoatchilik uchun tushunarli va qabul qilinadigan tarzda taqdim etilishi kerak. Ushbu uslubga o‘tishdagi asosiy maqsad aniq va mantiqiy tuzilishga ega bo‘lgan matn yaratishdir. Badiiy uslubga o‘tkazish esa matnni estetik jihatdan boyitish va hissiy tushunchalarni yetkazishning yangi shakllarini taqdim etishdir.

TURKIY TILLARDAGI TREEBANKLAR KLASSIFIKATSIYASI

O‘g‘iloy Bozorqulova — 2025-05-03

Mazkur tadqiqotda turkiy tillar uchun yaratilgan treebanklarning tasnifi o‘rganilib, ularning lingvistik xususiyatlari hamda qo‘llanilish sohalari atroflicha tahlil qilinadi. Turkiy tillarning grammatik tuzilishi va so‘z yasash xususiyatlari va ushbu tushunchalar treebanklarga qay darajada ta’sir etishiga ham alohida to‘xtalib o‘tiladi.

O‘ZBEK TILIDAGI MATNLARNI SO‘Z TURKUMLARI ORQALI SENTIMENT TAHLIL QILISHDA GAP MODELLARINI ISHLAB CHIQISH

Botir Elov — 2025-05-03

Zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi natijasida tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) sohasiga bo‘lgan talab ortib bormoqda. Ayniqsa, sentiment tahlil texnologiyalari foydalanuvchilar fikrlarini avtomatik ravishda tahlil qilish, ijobiy, salbiy yoki neytral munosabatlarni aniqlash imkonini beradi. Bugungi kunda sentiment tahlil texnologiyalari ijtimoiy tarmoqlar, yangiliklar, sharhlar va foydalanuvchi fikrlariga asoslangan ko‘plab sohalarda keng qo‘llanilmoqda. Ingliz, xitoy, ispan va boshqa yirik tillar uchun bunday tizimlar yaxshi rivojlangan bo‘lsa-da, o‘zbek tilida sentiment tahlilga yo‘naltirilgan tadqiqotlar hali boshlang‘ich bosqichda qolmoqda. Shu bois, o‘zbek tili uchun xos leksik va grammatik xususiyatlarni hisobga olgan holda samarali sentiment tahlil modellarini ishlab chiqish dolzarb ilmiy va amaliy muammodir. O‘zbek tilida so‘z turkumlari, ya’ni sifat, fe’l, ravish, ot va boshqa grammatik birliklar, gapdagi semantik ulushni belgilovchi asosiy elementlar hisoblanadi. Ushbu turkumlar matndagi hissiy ifodaning aniqligini ta’minlashda muhim o‘rin egallaydi. So‘z turkumlariga asoslangan sentiment tahlil modellarini yaratish esa tilning ichki tuzilmasini chuqur tahlil qilishni talab etadi. Ayniqsa, gap darajasida so‘z turkumlari bilan boyitilgan modellarni ishlab chiqish orqali matn mazmuni aniqroq talqin qilinadi. Shu munosabat bilan, ushbu maqolada o‘zbek tilidagi matnlarni so‘z turkumlari asosida sentiment jihatdan tahlil qilishga yo‘naltirilgan gap modellarini ishlab chiqish bo‘yicha metodologik yondashuvlar bayon etiladi. Maqolada, avvalo, mavjud sentiment tahlil yondashuvlari tahlil qilinadi, so‘ng o‘zbek tili morfologiyasiga moslashtirilgan gap modeli ishlab chiqiladi. Tadqiqotda sifat, fe’l va ravishlarning hissiy ohangni belgilashdagi roli, shuningdek, ot va kontekstual birliklarning qo‘llanishi chuqur o‘rganiladi. Bundan tashqari, inkor konstruksiyalari va bog‘lovchi vositalarning sentimentni o‘zgartirishdagi funksional ta’siri ham tahlil qilinadi. Ushbu yondashuvlar asosida yaratilgan gap modellari sentiment tahlilning aniqligini oshirishda xizmat qilishi ko‘zda tutiladi. Natijada, maqola o‘zbek tilida sentiment tahlilning ilmiy asoslarini kengaytirish hamda real amaliyotda qo‘llashga mos modellarni ishlab chiqishga hissa qo‘shadi.

KO‘P TILLI AVTOMATIK NUTQNI TANISH TIZIMLARINI YARATISH MUAMMOLAR VA YECHIMLARI

Mannon Ochilov — 2025-05-03

Ushbu maqolada ko‘p tilli avtomatik nutqni tanib olish (Multilanguage ASR) texnologiyasidagi muammolar va ularning yechimlari haqida so‘z yuritiladi. Maqolada shuningdek, kam resursli tillar uchun ma’lumotlar yetishmasligi, tillarning o‘zaro aralashuvi, latentsiya va dialektlar kabi muammolarni hal qilishning turli usullari va yondashuvlarining afzalliklari hamda kamchiliklari ko‘rib chiqiladi.

O‘ZBEK TILI FONETIKASINI TTS TIZIMLARI UCHUN FORMALLASHTIRISH

Gulshahnoz Mahmudjonova — 2025-05-02

Matndan ovozga aylantirish tizimlari (Text-To-Speech, TTS) o‘zbek tilida sifatli ishlashi uchun ushbu tilning fonetik va fonologik jihatlarini aniq formallashtirish zarur. Ya’ni, o‘zbek yozuvining harflarini fonemalarga birma-bir moslab, tovush o‘zgarishlari, urg‘u va intonatsiya qonuniyatlarini ham aniq belgilash kerak. Tilshunoslikda o‘zbek tilining tovush tizimi yaxshi o‘rganilgan
bo‘lib, unli va undosh fonemalar, ularning xususiyatlari va o‘zaro munosabatlari ko‘plab ilmiy manbalarda yoritilgan. Ushbu maqolada o‘zbek tili fonetik-fonologik tizimi TTS uchun qanday formal ifodalash mumkinligi tahlil qilinadi.

PARALLEL KORPUSLARDA SENTIMENT TAHLIL QILISHDA “ALIGNER” VOSITASINING O‘RNI

Noila Matyakubova — 2025-05-02

Parallel korpuslarda sentiment tahlilini amalga oshirishda “Aligner” vositalari muhim rol o‘ynaydi. Ular matnlarni to‘g‘ri moslashtirish orqali SLda berilgan gapning hissiy holatini saqlashda, tarjimaning sifatini oshirishda va semantik xatolarni kamaytirishda yordam beradi. “Aligner” vositalarining samarali ishlatilishi parallel korpuslardan to‘liq foydalanishga, shuningdek, turli tillarda kayfiyatni aniq aks ettirishga imkon yaratadi. Bu jarayonni mukammal bajarish, parallel korpuslar asosida yaratilgan tarjima tizimlarining sifatini oshirishga yordam beradi va umumiy tilni qayta ishlash sohasiga katta hissa qo‘shadi.

ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING KORPUSINING INTERFEYSI

Nilufar Muradova — 2025-05-03

Ushbu maqolada Zahiridin Muhammad Boburning asarlariga asoslangan korpusning interfeysini yaratish va nimalarga diqqat qaratish kerakligi tahlil qilingan. Maqolada Z.M.Bobur mualliflik korpusining imkoniyatlari va foydalanuvchilar uchun qulaylik masalalari ko‘rib chiqildi. Tadqiqotda korpusning interfeysini ishlab chiqishda qo‘llanilgan texnologiyalar, foydalanuvchi tajribasini yaxshilash uchun qo‘llanilgan dizayn prinsiplari va interfeysning baholanishi ham muhokama etildi. Zahiridin Muhammad Bobur korpusining interfeysining o‘ziga xos xususiyatlari va uning tadqiqotchilar uchun ahamiyati ta’kidlandi. Tadqiqot natijasida Bobur ijodiy merosini o‘rganishda zamonaviy texnologiyalardan samarali foydalanishning amaliy ahamiyati yoritilgan.

OʻZBEK TILI MATNLARIDA UNDOV GAPLARNI TAHLIL QILISHNING QOIDAGA ASOSLANGAN ALGORITMI

Maksud Sharipov — 2025-05-03

Bu ishda biz oʻzbek tili matnlari undov gaplarini tahlil qilishning qoidaga asoslangan algoritmini ishlab chiqishni koʻrib chiqamiz. Undov gaplar — gaplovchi shaxsning his-tuygʻularini (hayrat, quvonch, gʻazab, achinish, chaqiriq va h.k.) ifodalovchi gaplar boʻlib, koʻpincha undov soʻzlar, emotsional ohang yoki maxsus soʻz tartibi bilan ajralib turadi. Oʻzbek tili kam resursli til hisoblangaligi sababali hozirgacha bunday algoritmlar ishlab chiqilmagan. Oʻzbek tili matnlaridagi gaplarning undov belgilari toʻgʻri yoki notoʻgʻri qoʻyilganligini aniqlash masalasini yechishning qoidaga asoslangan algoritmi ishlab chiqilgan va qoidalar bazasi yaratilgan.

NEUROLINGUISTICS IN THE PHILOLOGICAL CONTEXT: RESEARCH APPROACHES AND EDUCATIONAL PRACTICES

М. Миров — 2025-05-03

This article explores the integration of neurolinguistic research into the field of philology as a means of deepening our understanding of language processes and enhancing the effectiveness of language education. It analyzes key directions in neurolinguistics, research methods, and their applied value for language teaching, literary analysis, and the development of students’ metacognitive skills. Educational strategies grounded in neuroscience are proposed, taking into account the cognitive characteristics of learners.

SINONIM IBORALARNI ANIQLASH MASALASI TADQIQI

Durdona Omarova — 2025-05-03

Ushbu maqolada sinonim iboralarni aniqlash masalasi nazariy va amaliy jihatdan o‘rganiladi. Tilshunoslik va sun’iy intellekt nuqtayi nazaridan perefraz tushunchasi, uning usullari va qo‘llanilish sohalari tahlil qilinadi. Shuningdek, tabiiy tilga ishlov berish (NLP) sohasida perefrazlashning roli va uning avtomatlashtirilgan tizimlar uchun ahamiyati muhokama qilinadi. Tadqiqot davomida turli uslubiy yondashuvlar solishtiriladi hamda zamonaviy modellar va algoritmlar yordamida sinonim iboralarni aniqlashning samarali usullari taklif etiladi. Olingan natijalar lingvistik tadqiqotlar, tarjima jarayonlari va axborot qidiruv tizimlarida qo‘llanilishi mumkin.

MATNDAGI IMLOVIY XATONI AVTOMATIK ANIQLASH USULLARI

Nazira Sobirova — 2025-05-02

Bugungi raqamli muhitda matnlar bilan ishlashda imloviy xatolarni aniqlash va tuzatish muhim bosqichlardan biridir. Ayniqsa, tilshunoslik, tabiiy tilni qayta ishlash (NLP), mashinaviy o‘rganish va sun’iy intellekt sohalarida bu jarayonlarning avtomatlashtirilgan bo‘lishi katta ahamiyat kasb etadi. Imloviy xatolarni aniqlash algoritmlari foydalanuvchilarga sifatli matnlar yaratishda yordam beradi, matn indeksatsiyasini yaxshilaydi hamda qidiruv tizimlari uchun optimal natijalarni ta’minlaydi. Matnni yozishda inson omili sababli yuzaga keladigan imloviy xatolar informatsion tizimlar, tilni qayta ishlash tizimlari va foydalanuvchi interfeyslarida muhim muammo hisoblanadi. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlar, bloglar, chatlar, matnli izohlar (kommentariyalar) ko‘paygan sari, avtomatik tahlilga bo‘lgan ehtiyoj ortib bormoqda.

Imlo xatosi matnni tushunishni qiyinlashtiradi va undan ham yomoni, matnni qayta ishlash jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) texnologiyalarida so‘zlarning normalizatsiya qilingan shakli talab qilinadi, chunki noto‘g‘ri yozilgan yoki noto‘g‘ri raqamlashtirilgan matnning informatsion qiymati pasayadi.Shu sababli, imloviy xatolarni avtomatik aniqlash va tuzatish texnologiyalari tilshunoslikda muhim yo‘nalishga aylangan. Texnologiyaning jadal rivojlanishi natijasida tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Language Processing, NLP) sohasida katta yutuqlarga erishildi. Bu rivojlanish natijasida matnlarni avtomatik tekshirish va imloviy xatolarni aniqlash imkoniyatlari kengayib bormoqda. Ushbu maqolada imloviy xatolarni aniqlash usullari va ularga oid tadqiqotlar tahlil qilinadi.

“ABDURAUF FITRAT KORPUSI” LEKSIKASINING STATISTIK TAHLILI

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada “Abdurauf Fitrat korpusi” matnlarining leksikasi va ularning qatlamlari statistik tahlili yoritilgan. Korpus matnlari asosida so‘zshakllar korpus yordamida shakllantirilib, ular asosida lemmalar qo‘lda lemmatizatsiya qilingan va qo‘lda leksik qatlamiga ko‘ra teglangan. Teglangan lemmalar bazasi korpusga yuklanib, muallif ijodida qo‘llangan o‘z va o‘zlashgan qatlam so‘zlari aniqlandi. Muallif ijodida qo‘llangan so‘zshakllarning leksik qatlami har bir asarda ko‘rsatilgan. Ular uslub va janrlar kesimida statistik tahlil qilindi.

TARJIMA NAZARIYASIDA PARALLEL MATNLARNING AHAMIYATI

Madina Asqarova — 2025-05-02

Ushbu maqolada tarjima nazariyasi va amaliyotida parallel matnlarning muhim jihatlari tahlil qilinadi. Shuningdek, parallel matnlarning turlari, ularning qiyosiy tahlili hamda tarjima sifatini oshirishda uslubiy qoʻllanma ekanligi koʻrib chiqiladi. Parallel matnlarning tarjima universallarini aniqlash, tarjima texnologiyalarini rivojlantirish va tarjimonlarni tayyorlashdagi ahamiyati
muhokama qilinadi. Shu bilan bir qatorda parallel korpuslarning hisoblash lingvistikasi va madaniyatlararo muloqot tadqiqotlariga taʼsiri muhokama qilinadi.

KORPUS VOSITASIDA HISSIY TAHLIL (Oybekning “Bolalik” qissasi misolida)

Madina Xushmuratova — 2025-05-03

Ushbu maqola Oybekning “Bolalik” qissasi korpusi asosida hissiy tahlilni aniqlashga bag‘ishlangan. Maqolada qissadagi ijobiy va salbiy ma’nodagi so‘zlar aniqlanib, ularning asardagi hissiy muhitni shakllantirishdagi roli o‘rganilgan. Korpus tahlili orqali Oybek qissada qaysi turdagi hissiy so‘zlarni ko‘proq qo‘llaganini aniqlash uchun maxsus qidiruvlar amalga oshirilgan bo‘lib,
muallif ijobiy hissiyotlarni ifodalovchi leksik birliklarga nisbatan salbiy ma’nodagi so‘zlarni ko‘proq qo‘llash orqali bolalik davridagi ichki murakkabliklarni va hayotiy sinovlarni aks ettirishga harakat qilgani o‘rganildi. Shu bilan birga maqolada hissiy
so‘zlarning Oybek uslubini boyitishi va qissadagi umumiy mazmunni ochib berishdagi ahamiyati ham tahlil qilingan.

O‘ZBEK TILIDAGI SODDA GAPLARNING IFODA MAQSADIGA KO‘RA TURLARINI MODELLASHTIRISH MASALASI

Oqila Abdullayeva — 2025-05-03

Mazkur tadqiqotda o‘zbek tilidagi sodda gaplarning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, buyruq, undov gaplar) bo‘yicha mashinali o‘qitishga mo‘ljallangan modellar tuzilgan va har bir tur uchun namunalar keltirilgan. Ushbu tadqiqot uchun besh yuzta gap saralab olingan hamda ushbu gaplar namuna sifatida berilgan. Maqolada tadqiqot ishining tilshunoslik va kompyuter lingvistikasidagi yangi natijalar berishi ilmiy asoslangan.

SLENGLARNI AVTOMATIK TEGLASHDA LUG‘ATGA VA MASHINALI O‘QITISHGA ASOSLANGAN YONDASHUVLAR

Iroda Bekmuradova — 2025-05-03

Ushbu maqolada slenglarni avtomatik teglashning lug‘atga va mashinali o‘qitishga asoslangan usullari xususida so‘z yuritiladi. Bunda lug‘atga asoslangan usulning bosqichlari ketma-ketlikda ko‘rsatib, mazkur usulning afzalliklari va kamchiliklari keltiriladi. Shuningdek, maqolada slenglarni avtomatik teglash uchun Bayes va SVM (support vector machine) modellari ham taklif etilib, bu modellarga xos dastlabki umumiy tavsiflar ham berilib, ilmiy tahlil qilinadi.

O‘ZBEK TILI DIALEKTLARI IZOHLI LUG‘ATINI YARATISH MODEL VA ALGORITMI

Madina Eshmurodova — 2025-05-03

Ushbu maqolada o‘zbek tilining turli dialektlaridagi so‘zlarni tizimli ravishda tahlil qilish va izohli lug‘at yaratish uchun zamonaviy algoritmlar va metodlarni ishlab chiqish masalasi ko‘riladi. Bunda dialektal farqlarni aniqlash va tushunish uchun lingvistik (fonetik, morfologik, sintaktik) va texnologik yondashuvlar (semantik tahlillar) qo‘llanilish ahamiyati ko‘rib o‘tiladi. Bunda o‘zbek tili dialektlarining o‘ziga xos xususiyatlarini saqlagan holda ularni adabiy tilga moslashtirish usullari, shuningdek, dialektlararo farqlarni avtomatik tarzda aniqlash va tasniflash uchun mashina o‘rganish va tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) texnologiyalarini samarali qo‘llash masalalari o‘rganiladi.
Natijada, yaratilingan izohli lug‘at nafaqat ilmiy tahlil va tadqiqotlar uchun, balki til o‘rganish va dialektal farqlarni o‘rganishga qiziquvchilar uchun amaliy resurs sifatida ham foydalidir.

LEKSIK DARAJADAGI PEREFRAZ TAKSONOMIYASINI AMALGA OSHIRISH BOSQICHLARI

Xolisa Axmedova — 2025-05-03

Ushbu maqolada, tabiiy tilga ishlov berish (Natural Language Processing - NLP) sohasidagi perefraz qilish (paraphrasing) algoritmlariga oid muhim tushunchalar keltirib o‘tiladi. Perefraz qilishning leksik darajadagi taksonomiyasi, sinonimlari, antonimlari va morfologik o‘zgarishlari kabi turlari orqali gaplarni semantik jihatdan ekvivalent tarzda ifodalash jarayoni o‘rganiladi. Glove algoritmi so‘z vektorlarining o‘rtacha qiymati va Skip-gram usullari yordamida gaplarning semantik o‘xshashligini baholashga yordam beradi.

KAM RESURSLI TILLARDA G2P MODEL TAYYORLASHDA FONETIK KORPUSLARNING AHAMIYATI: O‘ZBEK TILI MISOLIDA

Shahlo Xamroyeva — 2025-05-02

Ushbu maqolada kam resursli tillar, xususan o‘zbek tili uchun Grafema-fonema (G2P) modelini yaratishda fonetik korpuslarning o‘rni va ahamiyati yoritilgan. G2P konversiyasi – matnni fonemalarga aylantirish jarayoni bo‘lib, zamonaviy nutq sintezi (TTS) tizimlarining asosiy komponentlaridan biridir. O‘zbek tili fonetik tizimining murakkabligi, undagi tarixiy, fonologik va morfonologik xususiyatlar, shuningdek, dialektal tafovutlar fonetik korpuslar asosida formallashtirilmaguncha, modelning sifatli ishlab chiqilishi mushkul bo‘ladi.

DIAXRON KORPUS YARATISH BOSQICHLARI (MUSTAQILLIK DAVRI NASHRLARI MISOLIDA)

Zilola Xusainova — 2025-05-02

Ushbu maqolada o‘zbek tilidagi mustaqillik davri nashrlari asosida diaxron korpus yaratish metodologiyasi va uning ilmiy ahamiyati tahlil qilingan. Diaxron korpuslar tilning vaqt o‘tishi bilan yuz berayotgan o‘zgarishlarini aniqlash, tilning rivojlanish dinamikasini modellashtirish va kelajakdagi o‘zgarishlarni prognoz qilish imkonini beradi. Tadqiqot jarayonida materiallarni
tanlash, ma’lumotlarni to‘plash, raqamlashtirish, matn tozalash, normalizatsiya, avtomatik belgilash, sintaktik-semantik tahlil, qo‘lda tekshirish, indekslash va natijalarni vizualizatsiya qilish bosqichlari batafsil bayon etilgan. Maqolada ta’kidlangan usullar va yondashuvlar kelajakda til evolyutsiyasini yanada kengroq va aniqlik bilan o‘rganishga zamin yaratadi.

SHEVALAR VA MEDIA: O‘ZBEK TILINING RAQAMLI RIVOJIDA XORAZM SHEVASINING O‘RNI

Mahina Musayeva — 2025-05-03

So‘nggi yillarda o‘zbek tilining raqamli shakllanishi va sun’iy intellekt tizimlarida qo‘llanilishi tez sur’atlarda rivojlanmoqda. Ammo bu jarayonda hududiy shevalarning, xususan, Xorazm shevasining o‘rni va ifodalanish darajasi hali ham yetarli emas. Ushbu maqolada O‘zbek tilining shevalari, ayniqsa Xorazm shevasi, zamonaviy media platformalarida (YouTube, TikTok, Telegram va h.k.) qanday aks etayotgani tahlil qilinadi. Shuningdek, Xorazm shevasida yaratilgan kontentlarning hajmi, sifati va ularni til korpuslari yoki AI modellar uchun potensial ma’lumot manbai sifatida foydalanish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Shevalarning raqamli kontent orqali saqlanishi va rivojlanishi til siyosati va madaniy meros nuqtai nazaridan ham dolzarb ekani asoslab beriladi.

SINTAKTIK PARSING TURLARI

Botir Elov — 2025-05-03

NLPning muhim yo‘nalishlaridan biri matnlarni sintaktik tahlil qilishdir. So‘nggi tadqiqotlar natijasida tillarda sintaktik tahlilni amalga oshiruvchi parser dasturlar tuzildi. Gap darajasidagi sintaktik ma’lumotlarni ifodalash uchun ko‘plab murakkab qoidalarni tahlil qilish kerak. Ushbu maqolada sintaktik tahlil turlari ichida keng tarqalgan dependency (tobelik munosabati tahlili) va constituency (tarkibiy tuzilma tahlili) parsing turlari muhokama qilindi. Kontekstdan mustaqil grammatika (CFG), ya’ni constituency tahlil (yoki birikma tuzilmasi asosidagi tahlil), gapning sintaktik tuzilmasidagi iyerarxik so‘z birikmasini treebank orqali tasvirlashga asoslanadi va bu yondashuv ilk tadqiqot obyekti bo‘lib kelmoqda. Bog‘liqlik (yoki dependency) grammatikasi esa sintaktik va semantik tahlil uchun keng qo‘llaniladigan yana bir mashhur model bo‘lib, unda so‘zlar bevosita bog‘liqlik munosabatlari orqali birikadi va ushbu bog‘liqliklarga ular orasidagi sintaktik yoki semantik munosabatlarni ko‘rsatuvchi teglar belgilanadi. Har ikkala parsing turi tillarda gaplarni sintaktik tahliliga tatbiq qilinib, korpuslarda qo‘llanilmoqda, lekin resurs va grammatik tuzilishiga ko‘ra olinadigan natijalar farqliligi kuzatilmoqda. Maqolada parsing turlarining grammatik xususiyatlari o‘zaro taqqoslandi.